...sądów, bo o nich będzie mowa. Ta ostatnio – przynajmniej dla naszych południowych sąsiadów, Czechów – określona została na 10.000 € w jednej tylko sprawie przegranej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Aktywne zaangażowanie w konkretne postępowanie sądowe ministra sprawiedliwości, do kompetencji którego należy prowadzenie postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom, narusza prawo do rzetelnego procesu, wynikającego z europejskiej Konwencji praw człowieka i podstawowych wolności.

Tak właśnie orzekł był Trybunał 9 lutego 2012r. w wyroku Kinský przeciwko Czechom (skarga nr 42856/06).

Nie nasza sprawa, nie nasz problem – można powiedzieć.

Tyle tylko, że jako członek Rady Europy, także Polska podlega ocenie według standardów wyznaczonych wspomnianą konwencją. A jednym z priorytetów obecnego rządu jest usprawnienie pracy sądów i skrócenie średniego czasu postępowania o 1/3.

Cel wydaje się słuszny. Trzeba jednak postawić pytanie o metody, jakimi chce się go osiągnąć. I tu dorobek strasburskiego Trybunału przyjść może z nieocenioną pomocą.

W dotychczasowych orzeczeniach dotyczących prawa do rzetelnego procesu wielokrotnie podkreślano jego znaczenie dla demokratycznego społeczeństwa i zaufania, które sądy muszą wręcz w społeczeństwie wzbudzać. Zwracano uwagę na kwestię niezawisłości sądu i sędziów w stosunku do władzy wykonawczej. Uznawano, że rozstrzygając o istnieniu bądź braku niezawisłości, należy brać pod uwagę między innymi sposób wyznaczania sędziów, czas kadencji i warunki sprawowania urzędu. Podkreślano, jak istotne są gwarancje uniemożliwiające wywieranie na nich nacisków oraz to, czy przez społeczeństwo sądy odbierane są jako niezawisłe. Dopuszczono w regulacjach krajowych sytuacje, w których sędziowie mianowani są przez władzę wykonawczą, z podstawowym zastrzeżeniem, że nie mogą oni podlegać wpływom lub naciskom przy sprawowaniu czynności sędziowskich. Stąd też konsekwencją niezawisłości sądów – i także sędziów – jest ich nieusuwalność przez władzę wykonawczą.

Nie bez znaczenia są również tezy dotyczące sądowej bezstronności. I dlatego obok zachowania samych sędziów, którzy muszą być wolni od uprzedzeń osobistych, trzeba brać pod uwagę okoliczności, które tę bezstronność mogą poddać w wątpliwość. A tu nawet pozory, wrażenia zewnętrzne mogą być istotne, w myśl przywoływanej przez Trybunał angielskiej maksymy „sprawiedliwość nie tylko musi być wykonywana, musi być również widać, iż jest wykonywana”*.

U nas tymczasem…

Konstytucja, owszem, stanowi o odrębności i niezależności sądów i trybunałów od innych władz oraz o niezawisłości i nieusuwalności sędziów. Sejm uchwala jednak przepisy, które inny konstytucyjny organ, Krajowa Rada Sądownictwa, zaskarża do Trybunału Konstytucyjnego. Stojąc na straży wspomnianych zasad zauważa bowiem, że przyjęte i obowiązujące regulacje, naruszają zasadę podziału i równowagi pomiędzy władzą wykonawczą i sądowniczą, ograniczając odrębność i niezależność sądów.

Tworzy się też projekty aktów podustawowych, w których władza wykonawcza dość niefrasobliwie przyznaje, że to, o czym dotąd mówiły niechętne politycznym planom środowiska** – próba obejścia ustawy zasadniczej – stać się może legislacyjną rzeczywistością (kto ma uszy, niechaj… legislacja.rcl.gov.pl/). Na szczególną uwagę zasługuje ulubiona, zda się, formuła polskiego prawodawcy, że oto przedmiot danej regulacji „nie jest objęty prawem Unii Europejskiej”. I nic to, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje, że prawo do rzetelnego procesu sądowego, wynikające z europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, stanowi prawo podstawowe, którego Unia przestrzega jako zasady ogólnej***.

Cóż…

Kończąc, wypada jasno powiedzieć, że niezależność sądów winna być bezcenna. Za wszystko inne… W tym wypadku zapłacimy kolejnymi obciążeniami fiskalnymi, to pewne.

* wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 30 listopada 2010r., 23614/08; z dnia 6 maja 2003r., 39343/98; z dnia 26 października 1984r., 9186/80)

** www.iustitia.pl/content/view/829/257/; http://orka.sejm.gov.pl/zapisy7.nsf/0/BD36AC739F230079C12579C10050A6AA/%24File/0031407.pdf

*** wyrok z dnia 19 lutego 2009r. C-308/07 P.

studioopinii.pl