ETPC: po 100 latach wolno zaprzeczać ludobójstwu Ormian w 1915 roku

Dowody zbrodni. Zdjęcie wykonał w 1918 roku Henry Morgethau, ambasador USA w Turcji

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 15 października uznał, że Szwajcaria złamała prawo do wolności słowa zagwarantowywane przez artykuł 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, skazując tureckiego polityka za negowanie tureckiego ludobójstwa, popełnionego w 1915 roku na Ormianach.

Doğu Perinçek na konferencji w Glattbrugg (kantonu Zurych) w lipcu 2005 roku z okazji obchodów rocznicy traktatu pokojowego kończącego I wojnę światową w odniesieniu do Turcji, po wygłoszeniu przemówienia, w którym oświadczył, że "kwestia ormiańska nie istnieje” rozdał broszurę, w której zaprzeczał, że wydarzenia w 1915 roku i w latach następnych miały charakter ludobójstwa. Następnie, podczas wiecu partii pracowników tureckich, zorganizowanym w Köniz (kanton Berne) we wrześniu 2005 roku, Perinçek powiedział: "archiwa radzieckie (...) potwierdzają, że nie było przypadków konfliktu etnicznego, zniszczenia i ani rzezi na tle etnicznym między Ormianami i muzułmanami. Jednak Turcja była w obozie tych, którzy bronili ojczyzny, podczas gdy Ormianie byli w jednym obozie z państwami imperialistycznymi i stali się instrumentem [tych państw]". I ponownie: "Nie było ludobójstwo Ormian w 1915 roku".

Stowarzyszenie Ormian w Szwajcarii pozwało Turka. W wyroku z dnia 9 marca 2007 roku sąd w Lozannie uznał Doğu  Perinçeka za winnego popełnienia przestępstwa z art 261 bis in. 4, szwajcarskiego kodeksu karnego, zwłaszcza, że jego "wypowiedzi zostały wygłoszone z pobudek rasistowskich i nacjonalistycznych oraz nie nie miały na celu pobudzenie jakiejkolwiek dyskusji historycznej". Skazany został na karę grzywny w zawieszeniu na 2 lata.

Turek złożył w Strasbourgu pozew przeciwko Szwajcarii, gdyż uznał, że zostało naruszone jego prawo do wolności wypowiedzi.

W 2013 roku ETPC przyznał mu rację. Szwajcaria wniosła odwołanie i w wyroku z 15 października Wielka Izba Trybunału ponownie przyznała rację tureckiemu politykowi.

W uzasadnieniu ETPC stwierdza, że „nie można kryminalizować zaprzeczania ludobójstwu, gdyż ocena faktów historycznych” należy do sfery badań historycznych, a nie dociekań prawnych.

Ponadto Doğu Perinçek nie wypowiadał słów obraźliwych dla Ormian, „nie okazał im ani pogardy, ani nienawiści,; nie traktował [ich] jako kłamców”

Władze Szwajcarii zapowiedziały, że „przeanalizują treść wyroku” i uzasadnienie Wielkiej Izby ETPC i przedstawią [Radzie Europy zapewne] wnioski na przyszłość.

W mediach szwajcarskich pojawiły się jednak krytyczne komentarze, z których warte zacytowania są słowa Jean Toubona w serwisie swissinfo.ch: „To jest decyzja, która nie zostanie niezauważona. Oznacza, że wszyscy ci, którzy zaprzeczają Shoah lub ludobójstwu w Rwandzie, będą mieli prawo to robić w imię wolności opinii”.

24 kwietnia 1915 rząd turecki wydał rozporządzenie nakazujące aresztowanie ormiańskiej inteligencji – tylko w Stambule aresztowano wówczas i w większości zgładzono 2345 osób, a 27 maja kolejne wprowadzające deportację zamieszkujących Anatolię Ormian do Syrii i Mezopotamii. W wyniku tej operacji setki tysięcy Ormian zmarło z głodu albo zostały brutalnie wymordowane przez tureckich żołnierzy i Kurdów, których rząd podburzał przeciwko chrześcijańskim Ormianom i Asyryjczykom.

Zatrzymanych topiono, spychano w przepaści górskie, przybijano podkowy końskie do stóp, duchownych Kościoła ormiańskiego palono żywcem lub zakopywano w ziemi. Do końca 1915 ok. pół miliona ludzi wypędzono na Pustynię Syryjską, gdzie ginęli pozbawieni wody i schronienia od słońca.

W telegramie z września 1915 minister spraw wewnętrznych Turcji Talaat Pasza tak pisał o planach rządu:
Już wcześniej zostało zakomunikowane, że rząd zdecydował o całkowitej eksterminacji wszystkich Ormian zamieszkałych w Turcji. (...) Bez względu na to, że znajdują się wśród nich kobiety, dzieci i chorzy, jakkolwiek tragiczne będą środki tej eksterminacji, bez słuchania głosu sumienia należy położyć kres ich egzystencji. (...) Ci, którzy sprzeciwią się temu rozkazowi, nie mogą być urzędnikami państwowymi.

Telegramy Talaata Paszy (zwane również dokumentami Andoniana) niektórzy historycy uważają jednak za fałszerstwo.

W kilku miejscach Ormianie bronili się przed wojskiem. Około miesiąca od 20 kwietnia 1915 stawiała opór ormiańska dzielnica w Wan – aż do zajęcia miasta przez Rosjan. Ponad 50 dni 5 tys. mieszkańców okręgu Musa broniło się w masywie Musa Dagh. 

Szacuje się, że w wyniku całej operacji liczba Ormian w Turcji spadła z 2,1 miliona w 1912 do zaledwie 150 tysięcy w 1922.

Wyrok ETPC nie zapadł jednogłośnie, lecz większością 10 głosów przeciwko 7. (pr)