15 lutego 2016 r. Państwowa Komisja Wyborcza upubliczniła kwoty wydatków, jakie poniosły partie polityczne w wyborach parlamentarnych z 25 października 2015 roku. Zgodnie z Kodeksem Wyborczym komitety wyborcze, które uzyskały co najmniej 1 mandat parlamentarny przysługuje prawo do otrzymania dotacji z budżetu państwa. Oprócz więc subwencji wypłacanej corocznie, partie otrzymają zwrot poniesionych nakładów na kampanię, która wyniesie budżet państwa 66,6 mln złotych.

Subwencja partyjna

Podstawę do wypłacania subwencji partiom politycznym stanowi artykuł 28 ustawy o partiach politycznych. W myśl przepisów partia, która tworzyła samodzielnie komitet wyborczy ma prawo do wsparcia z budżetu państwa o ile przekroczy próg 3% poparcia, natomiast jeśli wchodziła w skład koalicji wyborczej liczba ważnie oddanych głosów powinna przekroczyć 6% w skali kraju. Po wyborach parlamentarnych 2015 roku uprawnionych do otrzymania subwencji będzie 6 partii startujących samodzielnie oraz 4 partie występujące w ramach koalicji wyborczej – Zjednoczona Lewica SLD+TR+PPS+UP+Zieloni, które otrzymają wsparcie według proporcji ustalonej w umowie koalicyjnej (PPS nie partycypuje w subwencji). Komitet Wyborczy Kukiz’15 mimo zdobycia 8,81% poparcia (1339094 głosów) nie jest uprawniony do otrzymania subwencji budżetowej, gdyż komitety wyborców nie mają prawa do otrzymania wsparcia z państwowej kasy. Zapewne ten przepis stał się podstawą do wycofania zawiadomienia Komitetu Wyborczego Wyborców Nowoczesna Ryszarda Petru pod koniec sierpnia, a następnie zgłoszenie komitetu wyborczego partii politycznej Nowoczesna, tuż po zarejestrowaniu partii.

Wysokość rocznej subwencji ustalana jest według wzoru opartego o zasadę stopniowej degresji proporcjonalnie do łącznej liczby głosów ważnych oddanych na listy okręgowe kandydatów na posłów tej partii albo koalicji wyborczej, w rozbiciu na liczby głosów odpowiadające poszczególnym przedziałom określonym w procentach. Przewidywana wysokość rocznej subwencji na lata 2016-2019, według wyliczeń PKW, przedstawia poniższa tabela.

 

Tab. 1. Informacja o przewidywanej rocznej wysokości subwencji przysługującej partiom politycznym w związku z wyborami do Sejmu RP przeprowadzonymi w dniu 25 października 2015 r.

Partia polityczna	Przewidywana wysokość rocznej subwencji (zł)
Prawo i Sprawiedliwość	18 543 370,32
Platforma Obywatelska RP	15 465 516,69
Nowoczesna Ryszarda Petru	6 207 895,14
Polskie Stronnictwo Ludowe	4 476 863,19
Zjednoczona Lewica SLD+TR+PPS+UP+ Zieloni (SLD – 70%, TR – 20%, PPS – 0%, UP – 8%, Zieloni – 2%)	6169779,69 (SLD – 4318845,77; TR – 1233955,94; PPS – 0, UP – 493582,38; Zieloni – 123395,60)
Koalicja Odnowy Rzeczypospolitej Wolność i Nadzieja	4 171 704,23
Partia Razem	3 175 513,73
Łącznie	58 210 642,99

Źródło: PKW

Pieniądze nie na cele charytatywne

Wraz z informacją, że lewicowa Partia Razem otrzyma niemal 3,2 mln zł rocznie, pojawiły się spekulacje, że część środków ugrupowanie przeznaczy na cele charytatywne. Zgodnie z prawem majątek partii politycznej może być przeznaczony na cele statutowe lub charytatywne, niemniej przepis ten nie dotyczy środków otrzymanych z subwencji, które mogą być spożytkowane tylko na działalność na działalność statutową. Według wyjaśnień PKW z dnia 16 września 2008 r. „Finansowe wspieranie fundacji względnie stowarzyszeń nie może być uznane za służące celowi politycznemu partii. Fundacje i stowarzyszenia realizują bowiem własne cele, które nie mają charakteru politycznego lecz służą użyteczności społeczno-gospodarczej lub realizacji prawa obywateli do czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań. (…) Przeznaczenie środków na cele statutowe partii oznacza zatem zagospodarowanie ich w sposób zbliżający partię do jej celów, a nie dla osiągnięcia przez inne lub bliżej nieokreślone podmioty abstrakcyjnie określonych celów czy ideałów. (…) Wykorzystanie majątku partii przez podmioty niepodlegające ograniczeniom wynikającym z ustawy [fundacji i stowarzyszeń przyp. P.J.] mogłoby prowadzić ponadto do obejścia prawa”. Dlatego przeznaczenie subwencji na działalność charytatywną będzie skutkowało odrzuceniem informacji finansowej o otrzymanej subwencji oraz o poniesionych z subwencji wydatkach, co ostatecznie skutkuje utratą środków.

Dotacja partyjna

Oprócz prawa do otrzymania subwencji przez okres kadencji Sejmu, partie polityczne oraz komitety wyborców mogą otrzymać zwrot wydatków poniesionych w kampanii parlamentarnej. Jednorazowa dotacja przysługuje tym podmiotom, które uzyskały co najmniej jeden mandat poselski lub senatorski. Wysokość dotacji oblicza się sumując wydatki komitetów, które uzyskały co najmniej 1 mandat, dzieląc przez liczbę 560 (suma wszystkich mandatów do Sejmu i Senatu) i mnożąc przez faktyczną liczbę zdobytych mandatów. Tak uzyskana kwota nie przekroczyć kwoty jaką podmiot polityczny faktycznie wydał na kampanię wyborczą. Zakładając, iż PKW nie zakwestionuje sprawozdań finansowych wysokość dotacji będzie przedstawiała się następująco (tab. 2).

 Tab. 2. Przewidywana kwota dotacji budżetowej dla partii i komitetów wyborczych. które uzyskały mandaty posłów i senatorów w wyborach do Sejmu RP i do Senatu RP, przeprowadzonych w dniu 25 października 2015 roku.

Partie polityczne i komitety wyborcze		Liczba uzyskanych mandatów	Wydatki poniesione na kampanię wyborczą (zł)	Przysługująca dotacja podmiotowa (zł)
Partie polityczne	Prawo i Sprawiedliwość	296	29656020,00	29656020,00
	Platforma Obywatelska RP	172	29415998,51	26744327,34
	Nowoczesna	28	11551946,32	4353727,71
	Polskie Stronnictwo Ludowe	17	13122215,51	2643334,68
Komitety wyborcze wyborców	Kukiz'15	42	2887178,39	2887178,39
	Mniejszość Niemiecka	1	250337,93	155490,28
	KKW Obremski - niezależny Senator z Wrocławia	1	55053,53	55053,53
	KKW Grzegorza Biereckiego	1	49182,11	49182,11
	KKW Marka Borowskiego	1	44496,97	44496,97
	KKW Lidia Staroń- Zawsze po stronie ludzi	1	42124,85	42124,85
Łącznie		560	87074554,12	66630935,85

 Źródło: wyliczenia własne na podstawie sprawozdań finansowych komitetów wyborczych przekazanych PKW.

Kosztowny błąd

Według doniesień prasowych Nowoczesna Ryszarda Petru może mieć problem z rozliczeniem kampanii wyborczej, gdyż partia miała pozyskiwać środki finansowe z innych źródeł niż fundusz wyborczy tj. ok. 2 mln zł z kredytu bankowego. Przyjęcie bowiem przez komitet wyborczy partii politycznej albo koalicyjny komitet wyborczy środków finansowych pochodzących z innego źródła niż Fundusz Wyborczy skutkuje, zgodnie z art. 144§1 pkt 3 lit. c, odrzuceniem sprawozdania finansowego. Uzyskany kredyt bankowy powinien bowiem trafić najpierw na konto funduszu wyborczego, a następnie na konto komitetu wyborczego.

Zakładając, iż taka sytuacja miała miejsce – w sprawozdaniu Nowoczesnej nie można dopatrzyć się tego uchybienia, a błędu mieli dopatrzyć się biegli rewidenci, którzy dołączają opinię i raport – to konsekwencją będzie odrzucenie sprawozdania przez PKW. Gdy taką decyzję podejmie Komisja, a Sąd Najwyższy nie uwzględni skargi, to partię czeka utrata części dotacji – trzykrotności wysokości środków pozyskanych lub wydatkowanych z naruszeniem przepisów, nie więcej 75% wysokości dotacji tj. ok. 3,2 mln zł. Kolejną konsekwencją może stanowić utrata części subwencji – pomniejszenie o kwotę będącą równowartością trzykrotności wysokości środków pozyskanych lub wydatkowanych z naruszeniem przepisów (ok. 6 mln zł). Podobną sytuację w przeszłości miało Polskie Stronnictwo Ludowe, któremu odrzucono sprawozdanie finansowe za kampanię parlamentarną 2001 roku, a także coroczne sprawozdanie partyjne za 2001 rok. Szacuje się, że PSL popełniając błąd nieutworzenia oddzielnego rachunku bankowego dla Funduszu Wyborczego mogło stracić niemal 60 mln zł (przepadek korzyści majątkowych przyjętych z naruszeniem przepisów wraz z odsetkami – 20 mln zł oraz utrata części dotacji i subwencji przez 3 lata).

            Jawność i uczciwość procedury wyborczej, a także równość szans w walce o głosy wyborców stanowi niewątpliwie fundament demokracji. Z drugiej jednak strony przepisy regulujące finansowanie partii i komitetów wyborczych w Polsce nie są wolne od wad, co także wpływa na kształt ustroju.

*Dr Paweł Jakubowski – politolog i prawnik. Stopień doktora nauk społecznych w zakresie nauk o polityce uzyskał na Wydziale Politologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.