Litwa: euro, geopolityka i konstytucja

Siedziba Sądu Konstytucyjnego Republiki Litewskiej. Foto: Wikipedia.org

na Litwie trwa debata na temat zastąpienia litewskiego lita przez walutę europejską. W dyskusji nie mogło zabraknąć głosu Sądu Konstytucyjnego Republiki Litewskiej, który wypowiedział się na ten temat w Postanowieniu z 24 stycznia 2014.

Sejm (Seimas) Litwy zwrócił się do Sądu Konstytucyjnego z pytaniem, czy poprawki do art. 125 Konstytucji Republiki Litewskiej zostały przyjęte zgodnie z Konstytucją.

Art. 125 mówi o banku centralnym Litwy (Bank Litewski). Posłom litewskiego sejmu, którzy proponowali zmiany dotyczące banku centralnego chodziło o przeniesienie części kompetencji Banku Litewskiego na Europejski Bank Centralny w związku z zamiarem wprowadzenia euro. Wnioskodawca wyraził wątpliwość, czy parlament postąpił zgodnie z par. 1 art. 147 Konstytucji, który wymaga, żeby zmiany lub uzupełnienia Konstytucji zgłaszała nie mniej niż jedna czwarta posłów. Seimas liczy 141 posłów, projekt aktu prawnego zgłosiło 45. Zatem liczba posłów była wystarczająca.

Zgłoszono dwie poprawki. Projekt, na który głosowano w sejmie różnił się co do istoty od wcześniejszego projektu, chociaż oba dotyczyły tej samej sprawy.

Sąd uznał, że propozycja poprawki, którą zajął się sejm nie była zgodna z Konstytucją. Nie można literalnie traktować par. 1  art. 147 Konstytucji jako abstrakcyjnej propozycji. Przedstawiony parlamentowi projekt aktu prawnego musi być klarowny.

Sąd uznał również, że odpowiedni artykuł statutu [regulaminu] sejmu także nie jest zgodny z Konstytucją, gdyż sprawia, że projekt poprawek przedstawiony sejmowi różni się od poprawek zgłoszonych przez upoważnionych do tego wnioskodawców.

To nie znaczy jednak, że nie można będzie zmienić artykułu dotyczącego banku centralnego. Zgodny z duchem takiej zmiany jest Akt konstytucyjny Republiki Litewskiej z dnia 13 lipca 2004 r. „O członkostwie Republiki Litewskiej w Unii Europejskiej”

Zgodnie z zasadą pacta sunt servanda, wprowadzenie waluty europejskiej i przeniesienie na UE kompetencji w dziedzinie polityki monetarnej wynika z przynależności Litwy do Unii.

Zgodne jest to również z geopolityczną orientacją państwa litewskiego: integracją europejską i „transatlantycką”, o czym także jest mowa w decyzji Sądu Konstytucyjnego Republiki Litewskiej. W tej kwestii sąd przywołuje akt konstytucyjny „O nieprzystępowaniu Republiki Litewskiej do postradzieckich związków wschodnich” z 8 czerwca 1992 roku, który nie pozwala państwu litewskiemu na wstępowanie do politycznych, gospodarczych i wszelkich innych związków formowanych na bazie postradzieckiej.

***

Istnieją zgodne z ustawą zasadniczą sposoby na wprowadzanie zmian. Artykuł 1 Konstytucji – „Państwo litewskie jest niezależną republiką demokratyczną” – można zmienić w sposób przewidziany w par. 1 art. 148 Konstytucji, jeśli za zmianą opowie się 3/4 obywateli Litwy dysponujących prawem głosu. W praktycznie tożsamym art. 1 Ustawy konstytucyjnej Republiki Litewskiej „O Państwie Litewskim” (z 11 lutego 1991 roku), zapisano:  „Stwierdzenie, że "Państwo Litewskie jest niepodległą republiką demokratyczną stanowi normę konstytucyjną Republiki Litewskiej i podstawową zasadę państwa.”, zmienić można stosując art. 2 ustawy „O Państwie Litewskim”.  I w tym przypadku potrzebne do tego jest referendum, w którym za zmianą opowie się co najmniej 3/4 obywateli Litwy uprawnionych do głosowania.

***

Ponieważ w postulowanej zmianie Konstytucji chodzi o wprowadzenie euro, Sąd Konstytucyjny odniósł się do geopolityki, wskazując kierunek zmian w ustawie zasadniczej.

Postanowienie wydano podczas gorących wydarzeń na kijowskim Euromajdanie, kilka tygodni przed tzw. referendum na Krymie, gdzie w obecności wojsk Federacji Rosyjskiej za przyłączeniem do Rosji głosowało znacznie ponad 100 procent uprawnionych. Zbieżność zapewne przypadkowa. Odwołania do niepodległości i demokracji nabierają jednak w takim kontekście dodatkowego znaczenia.

Zapewne Litwa nie jest zagrożona przez agresję ze strony wielkiego sąsiada. Federacja Rosyjska, ustami swoich oficjeli, wyrzekła się wszelkiego wprowadzania wojsk, zresztą nie miałoby to sensu, gdyż Litwa jest członkiem Paktu Północnoatlantyckiego. Ale miło czasem przypomnieć sobie, także w rozstrzygnięciu Sądu Konstytucyjnego, do jakiego regionu się należy.