Rosja: Sąd Konstytucyjny o pracy zarobkowej posła – deputowanego do Dumy Państwowej

Frakcja "Jednej Rosji" w sali obrad Dumy. Foto: Wikipedia.org

27 grudnia 2012 roku Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej ogłosił postanowienie, według którego decyzja Dumy Państwowej o przedterminowym wygaśnięciu mandatu posła może być zaskarżona w trybie sądowym.

Poseł ma prawo zaskarżyć decyzję swoich kolegów do Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej zarówno z punktu widzenia istoty sprawy, jak i podstaw proceduralnych. Tego rodzaju pozew powinien być rozpatrywany w trybie priorytetowym. Do uprawomocnienia się decyzji sądu były poseł zachowuje nietykalność. W przypadku uwzględnienia skargi, zachowuje status posła odpowiedniej kadencji. Wymienione gwarancje powinny być uwzględnione w prawodawstwie.

Sprawa o sprawdzenie konstytucyjnego punktu „W” [trzecia litera alfabetu rosyjskiego – przyp. tłumacza] części pierwszej i części piątej ustępu 4 federalnej ustawy „O statusie członka Rady Federacji [senatu – red.] i statusie posła Dumy Państwowej Federalnego Przedstawicielstwa Federacji Rosyjskiej” była rozpatrywana 20 listopada 2012 roku, w ramach abstrakcyjnej kontroli norm (to jest, co do zasady, a nie w związku z konkretnym wydarzeniem).

Historia pytania

Rozpatrywana norma zakazuje posłom wchodzić w skład organów kierowniczych organizacji gospodarczych, prowadzić działalność gospodarczą, albo inną działalność dochodową (oprócz oświatowej, naukowej i innej twórczej). Osobno omówiono zakaz działalności finansowanej z zagranicy. Jeśli poseł albo senator narusza te zakazy, jego mandat może być przedterminowo wygaszony postanowieniem odpowiedniej izby.

Stanowisko wnioskodawcy

Wnioskodawca uważa, że wymogi ustanowione przez omawiane normy nie spełniają kryterium jasności prawnej. Zauważa także, że istniejące prawodawstwo nie przewiduje procedury określenia faktu wykonywanej przez parlamentarzystę Dumy Państwowej działalności nie dającej się pogodzić z jego statusem. W wyniku tego, zdaniem wnioskodawcy, przedstawiciel narodu może zostać pozbawiony mandatu przez swoich konkurentów politycznych w parlamencie, bez udziału władzy sądowej. Zdaniem autorów pytania, rozpatrywane normy przeczą zasadom suwerenności narodu i rozdziału władz, obniżają zakres gwarancji wypełniania mandatu parlamentarzysty i tym samym przeczą Konstytucji Federacji Rosyjskiej i jej ustępom 3, 10, 13 (w części 1 i 3), 17, 18, 29 (w części 1 i 3), 32, (w części 1 i 2), 46 (w część 1), 55 (w części 3), 97 (w części 3), 98, 103 (w części 1 i 2).

Stanowisko sądu

Profesjonalny charakter działalności parlamentarnej – to cecha charakterystyczna współczesnego parlamentaryzmu. Norma o sprzeczności między mandatem parlamentarnym, a inną działalnością zarobkową jest szeroko rozpowszechniona w państwach prawa o rozwiniętych tradycjach demokracji i działalności parlamentarnej. W takim ujęciu, w warunkach i granicach takiej sprzeczności, mogą istnieć różnice. W szeregu krajów (na przykład we Francji, Włoszech i Szwajcarii) złamanie tego wymogu skutkuje utratą mandatu parlamentarnego. W zdecydowanej większości krajów decyzja o jego odebraniu przyjmowana jest przez izbę parlamentu prostą większością głosów.

We współczesnych warunkach rosyjskich ten zakaz jest szczególnie aktualny w związku z nieodzownością przeciwdziałania przenikaniu się władzy politycznej i biznesu, jako zjawiska sprzyjającego korupcji i innym nadużyciom. W ostatecznym rozrachunku, ten problem może stać się zagrożeniem dla ustroju konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej.

Pozbawienie mandatu za naruszenie zakazu działalności sprzecznej ze statusem posła, jest szczególnym środkiem odpowiedzialności konstytucyjno-prawnej. Jego brak pozbawiałby znaczenia sam zakaz, jako że pozwalałby na ignorowanie normy prawnej, jasno przedstawionej w Konstytucji. Przy tym, poseł zawsze ma możliwość dokonania świadomego wyboru: zachować mandat, albo przedłożyć nad to inną, niezgodną z nim działalność. Jest nią, co przedstawił Sąd Konstytucyjny, działalność gospodarcza, prowadzenie której może doprowadzić do sprzeczności majątkowych interesów posła z interesem publicznym. Odpowiednia pozycja prawa federalnego, poruszona przez wnioskodawcę, nie zawiera w sobie prawnej niejasności i nie przeczy Konstytucji Federacji Rosyjskiej.

Zgodna z Ustawą Zasadniczą kraju jest także norma zakazująca posłowi zajmowanie się działalnością oświatową, naukową i inną działalnością twórczą finansowaną z zagranicy. Przy tym, istniejący stan rzeczy nie dopuszcza do przedterminowego odebrania posłowi mandatu, jeśli przejawiając rozsądną ostrożność, ze względu na obiektywne okoliczności, nie mógł on wiedzieć, z jakich źródeł prowadzone jest finansowanie jego działalności.

Nie przeczy Konstytucji Federacji Rosyjskiej także tryb przyjęcia uchwały Dumy Państwowej o przedterminowym wygaśnięciu mandatu posła. Takie decyzje przyjmowane są większością głosów w stosunku do ogólnej liczby członków izby.  Procedura dochodzeniowa w stosunku do parlamentarzysty podejrzewanego o naruszenie zakazu, powinna zapewnić zasadność i zgodność z prawem odnośnych decyzji. Duma Państwowa zobowiązana jest do przestrzegania zasady równości posłów, niezależnie od ich poglądów politycznych, przynależności do tej czy innej frakcji czy partii, a także zapewnić transparentność źródeł informacji.

Konstytucja Federacji Rosyjskiej gwarantuje każdemu prawo do obrony sądowej swoich praw i wolności. Wynika z tego, że możliwość zaskarżenia przed sądem decyzji Dumy Państwowej w kwestiach przedterminowego wygaśnięcia mandatu, powinna być zagwarantowana nie tylko posłowi pozbawionemu mandatu. Także frakcje Dumy powinny mieć prawo zaskarżania przed Sądem Najwyższym decyzji Dumy Państwowej o odmowie przedterminowego wygaśnięcia mandatu, albo jej bezczynności w tej kwestii. W celu obrony interesów opozycji parlamentarnej i zachowania demokratycznego statusu parlamentu to prawo także powinno być ujęte w prawodawstwie.

(tłum. i oprac. rj)