Rosja: sąd konstytucyjny uznaje „obcych agentów non profit”

Siedziba Sądu Konstytucyjnego FR w Petersburgu. Foto: A. Jankiewicz

8 kwietnia 2014 r. Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej ogłosił wyrok w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy o stowarzyszeniach i organizacjach non-profit, jak i Kodeksu postępowania administracyjnego. Rozprawa była skutkiem skargi wniesionej do Rzecznika  Praw Człowieka Federacji Rosyjskiej przez „obywateli S.M. Smirenskogo, V.P. Jukecheva i L.G. Kuzminy oraz fundację "Kostromskie Centrum Inicjatyw Społecznych".”

Tło sprawy

W lipcu 2012 r. wprowadzono zmiany do ustawy o organizacjach społecznych i organizacjach non - profit (NGO), które wprowadziły rewolucyjne pojęcie „organizacja non-profit działająca jako obcy agent”. Za takie zostały uznane organizacje otrzymujące fundusze zagraniczne i angażujące się w działalność polityczną na terytorium Rosji. Takie organizacje pozarządowe muszą zarejestrować się w specjalnym rejestrze w Ministerstwie Sprawiedliwości. W przeciwnym razie, one same i ich władze mogą być pociągnięte do odpowiedzialności administracyjnej. Zgodnie z zaskarżonymi przepisami, fundacja "Kostromskie Centrum Inicjatyw Społecznych" została ukarana grzywną za naruszenie przepisów prawa, a wobec wnioskodawców Smirenskiego, Jukecheva i  Kuzminy prokuratura wydała ostrzeżenia. Podobne środki zostały zastosowane wobec wielu organizacji społecznych i ich władz, w których imieniu Rzecznik Praw Człowieka Federacji Rosyjskiej zwrócił się do Sądu Konstytucyjnego.

Stanowisko wnioskodawców

Zdaniem skarżących, zaskarżone przepisy nie spełniają wymogów pewności prawnej i spójności, dyskryminując działaczy NGO naruszają zasady domniemania niewinności, naruszają godność osobistą  i zobowiązują zainteresowanych do donoszenia na siebie samego . Co więcej, uważają, że [zaskarżone przepisy] ograniczają wolność słowa, prawa obywateli do organizowania się i partycypacji [obywateli], w związku z czym przedmiotowa ustawa nie odpowiada wielu artykułom konstytucji Federacji Rosyjskiej.

Stanowisko Sądu

W swoim wyroku z 8 kwietnia Sąd Konstytucyjny FR stwierdził, że „Uznanie poszczególnych organizacji pozarządowych za „wykonujące funkcje agenta obcego” nie oznacza napiętnowania ich i uznania za organizacje zagrażające instytucjom państwowym i publicznym. Każda próba wykrycia w pojęciu "obcego agenta" negatywnych konotacji, opiera się na stereotypach epoki radzieckiej , pozbawionych podstaw konstytucyjnych i prawnych. W związku z tym sporne normy nie oznaczają negatywnej oceny organizacji przez państwo i nie mają na celu zdyskredytowania jej pracy.”

Dalej skład orzekający orzekł, że „Uznanie działalności organizacji pozarządowych za polityczną, powinno być zależne od wpływu na politykę publiczną lub na „właściwe kształtowanie opinii publicznej” [cokolwiek miało by to znaczyć – OK]. W przypadku braku takich powodów, nawet jeśli organizacja jest zaangażowana w krytykę władz lub przyczyn „w duchu wspólnoty”, nie może być ona  uznana za agenta obcego.”

Sąd stwierdził też, że „udział organizacji pozarządowych w działaniach politycznych wpływa na prawa i wolności wszystkich obywateli. Ponadto otrzymywanie przez organizację środków finansowych i majątkowych ze źródeł zagranicznych nie wyklucza możliwości ich wykorzystania w interesie sponsorów. W związku z tym zaliczenie takich organizacji pozarządowych do kategorii „agentów obcych” jest zgodne z przepisem konstytucyjnym dotyczącym użyteczności publicznej oraz ochrony suwerenności państwa .”

W komunikacie Sądu czytamy dalej, że „zaskarżone przepisy prawa o organizacjach non-profit nie są sprzeczne z Konstytucją Federacji Rosyjskiej, jako że:

a) nie wymaga ona interwencji państwa w określaniu priorytetów organizacji pozarządowych i monitorowaniu adekwatności zarówno treści i form, jak i metod działalności politycznej;

b) ustanowienie procedury powiadamiania o utworzeniu rejestru organizacji pozarządowych działających jako agent obcego nie utrudnia ich finansowania ze źródeł rosyjskich i zagranicznych;

c) w sprawie domniemania legalności i rzetelności działań organizacji pozarządowych nie pozbawia ich prawa do ochrony sądowej.

Także kwestionowana norma Kodeksu postępowania administracyjnego nie jest sprzeczna z Konstytucją Federacji Rosyjskiej, gdyż nie działa ona wstecz i zapewnia ściganie tylko wtedy, gdy organizacja pozarządowa nie wyśle w określonym trybie deklaracji o wpisaniu jej do rejestru „zagranicznych agentów”."

„Jednak przewidziane kary dla osób fizycznych i prawnych są sprzeczne z Konstytucją, ponieważ nie pozwalają na skazanie poniżej dolnej granicy. Trybunał Konstytucyjny nakazał ustawodawcy wprowadzenie zmian do  Kodeksu postępowania administracyjnego .

Przewodniczył rozprawie Valery Zorkin, sędzią sprawozdawcą był Siergiej Dmitriewicz Kniaziew.”