Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Nils Wahl wypowiedział się 12 lutego na temat nieuczciwych warunków umów konsumenckich dotyczących m. In. hipotecznych kredytów w walutach obcych. Zdaniem rzecznika generalnego Nilsa Wahla możliwość oceny nieuczciwego charakteru warunków umowy, przewidujących stosowanie innego kursu wymiany walut w odniesieniu do wypłaty kredytu w walucie obcej aniżeli kurs wymiany walut mający zastosowanie do spłaty kredytu, nie jest koniecznie wyłączona.

Nawet jeżeli warunki takie mogą, a priori, być uważane za dotyczące głównego przedmiotu umowy kredytu udzielonego w walucie obcej, do sądu krajowego należy jednak ustalenie, czy konsumenci byli w stanie zrozumieć, że narazili się na dodatkowe koszty wynikające z różnicy pomiędzy kursami wymiany walut

Dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich stanowi, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez konsumentów z przedsiębiorcami nie będą wiążące dla konsumenta. Jednakże, jeżeli chodzi o warunki definiujące główny przedmiot umowy oraz stosunek ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, to dyrektywa przewiduje, że nie jest możliwe uznanie ich za nieuczciwe, o ile zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

W dniu 29 maja 2008 r. Á. Kásler i H. Káslerné Rábai zawarli z węgierskim bankiem umowę kredytu hipotecznego wyrażoną w walucie obcej. Bank przyznał kredytobiorcom kredyt w wysokości 14 400 000 forintów węgierskich (HUF) (około 46 469 EUR), których równowartość we frankach szwajcarskich (CHF) została określona na 94 240,84 CHF. Zgodnie z postanowieniami umowy małżonkowie Kásler przyjmowali do wiadomości, że poza kwotą kredytu, uzgodnione odsetki z tego tytułu oraz koszty udzielenia kredytu, jak również odsetki za zwłokę i pozostałe koszty zostaną również określone we frankach szwajcarskich.

Umowa stanowiła również, że ustalenie kwoty kredytu we frankach szwajcarskich nastąpi po kursie zakupu tej waluty, stosowanej przez bank w dniu wypłaty środków. Jednakże, zgodnie z postanowieniami umowy, wyrażona w HUF kwota podlegających zapłacie comiesięcznych rat miała być  ustalana,  w przeddzień  dnia  ich  wymagalności,  na  podstawie  stosowanego przez bank kursu sprzedaży CHF.

Małżonkowie Kásler zakwestionowali przed sądami węgierskimi warunek umowy zezwalający bankowi na obliczanie należnej comiesięcznej raty na podstawie kursu sprzedaży CHF. Podnieśli nieuczciwy charakter tego warunku umowy, ponieważ przewiduje on w odniesieniu do obliczania rat spłaty kredytu zastosowanie innego kursu wymiany walut aniżeli ten, który miał zastosowanie w chwili wypłaty środków.

Kúria (węgierski sąd najwyższy), przed którym toczy się postępowanie kasacyjne, skierował do Trybunału pytanie, czy warunek umowy określający kurs wymiany walut mający zastosowanie do umowy kredytu wyrażonej w walucie obcej dotyczy głównego przedmiotu umowy, czy też adekwatności wynagrodzenia w stosunku do świadczonej usługi. W odnośnym przypadku sąd ten zmierza do ustalenia, w jakim przypadku warunek taki należy uznać za wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, ze skutkiem tego rodzaju, iż jego nieuczciwy charakter nie może zostać poddany ocenie na podstawie dyrektywy. Sąd węgierski pragnie również ustalić, czy w sytuacji, w

której umowa nie może być wykonywana po uznaniu nieuczciwego warunku za niewiążący, sąd krajowy może zmienić lub uzupełnić treść umowy.

W przedłożonej dzisiaj opinii rzecznik generalny Nils Wahl uszczegółowił, po pierwsze, że w celu określenia co stanowi główny przedmiot umowy, należy ustalić dla każdego przypadku z osobna, które świadczenie bądź świadczenia należy obiektywnie uznać za istotne z punktu widzenia ogólnej konstrukcji umowy. Należy w związku z tym zbadać, czy dany warunek odnosi się do świadczenia stanowiącego o istocie umowy w tym sensie, że w braku takiego warunku umowa traciłaby jedną ze swoich podstawowych cech, względnie nie mogłaby być wykonywana na podstawie pozostałych postanowień umowy.

W tych okolicznościach rzecznik generalny Wahl jest zdania, że w przypadku umowy celowo wyrażonej w walucie obcej (jak ma to miejsce w rozpatrywanym przypadku), warunki określające mający zastosowanie kurs wymiany waluty dotyczą, podobnie jak warunki dotyczące udostępnienia kapitału i zapłaty odsetek, głównego przedmiotu umowy. Stanowią one bowiem jeden z niezbędnych elementów mechanizmu kredytu udzielanego w walucie obcej, ponieważ ich brak czyniłby wykonanie umowy niemożliwym.

Po drugie, jeżeli chodzi o kwestię, czy warunki te zostały zredagowane w sposób prosty i zrozumiały, rzecznik generalny stwierdził, że ocena tego ich charakteru nie powinna być ograniczana wyłącznie do aspektów czysto językowych. Prosty i zrozumiały charakter warunku umowy powinien bowiem zapewnić konsumentowi informacje, z których pomocą będzie on w stanie dokonać oceny pozytywnych i negatywnych skutków zawarcia umowy oraz ewentualnego ryzyka związanego z tym przedsięwzięciem. W związku z tym konsument musi nie tylko zrozumieć treść warunku umowy, ale również treść związanych z nim obowiązków i praw.

Jeżeli chodzi o umowę kredytu, którego dotyczy postępowanie główne, rzecznik generalny Wahl stanął na stanowisku, że postanowienia umowy dotyczące kursu wymiany mającego zastosowanie do wypłaty środków i spłaty kredytu wydają się być sformułowane w jasny sposób. Zauważył on jednak, że można mieć pewne wątpliwości co do możliwości zrozumienia przez konkretnego konsumenta, iż naraża się on na dodatkowe koszty wynikające z różnicy pomiędzy kursem sprzedaży waluty obcej a kursem zakupu tejże waluty. W tej kwestii rzecznik generalny zajął stanowisko, iż rozstrzygnięcie tego pytania będzie należało do Kúria i musi nastąpić w świetle obiektywnych informacji przedstawionych na etapie zawierania umowy.

W końcu rzecznik generalny stwierdził, że w sytuacji, gdy niezastosowanie nieuczciwego warunku umowy czyniłoby umowę, tak jak w niniejszym przypadku, niewykonalną, dyrektywa nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy zastąpił sporny warunek przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozycyjnym. Takie podejście pozwala bowiem zrealizować cel dyrektywy, polegający w szczególności na przywróceniu równowagi między stronami umowy, w miarę możliwości przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy umowy jako całości.

Gdyby zastąpienie nieuczciwego warunku umowy nie było możliwe, a sąd krajowy zmuszony byłby do stwierdzenia nieważności umowy, zachodziłoby niebezpieczeństwo braku wywarcia skutku odstraszającego przez taką sankcję oraz utraty możliwości osiągnięcia celu ochrony konsumentów. W niniejszej sprawie takie stwierdzenie nieważności umowy powodowałoby wymagalność całej podlegającej jeszcze spłacie kwoty kredytu. Może to jednakże przekraczać możliwości finansowe konsumenta i z tego powodu obciążyć negatywnymi skutkami raczej jego aniżeli kredytodawcę, a w związku z tym nie mogłoby posłużyć za impuls mający spowodować unikanie wprowadzania takich warunków do umów.

UWAGA 1: Opinia rzecznika generalnego nie wiąże Trybunału Sprawiedliwości. Zadanie rzeczników generalnych polega na przedkładaniu Trybunałowi, przy zachowaniu całkowitej niezależności, propozycji rozstrzygnięć prawnych w sprawach, które rozpatrują. Sędziowie Trybunału rozpoczynają właśnie obrady w tej sprawie. Wyrok zostanie wydany w terminie późniejszym.

UWAGA 2: Odesłanie prejudycjalne pozwala sądom państw członkowskich, w ramach rozpatrywanego przez nie   sporu,   zwrócić   się   do   Trybunału   z   pytaniem   o   wykładnię   prawa   Unii   lub   o   ocenę   ważności   aktu   Unii.

Trybunał nie rozpoznaje sporu krajowego. Do sądu krajowego należy rozstrzygnięcie sprawy zgodnie z orzeczeniem Trybunału. Orzeczenie to wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które spotkają się z podobnym problemem.