TK: można skarżyć do SN postanowienia o odmowie zwrotu kosztów pełnomocnika z urzędu

Foto: B. Cacko, Zespół Prezydialny TK

Kwestionowany przepis w zakresie, w jakim nie przewidywał zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w postępowaniu przed sądem drugiej instancji, jest niezgodny z konstytucją.

30 października 2012 r. Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 59 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz par. 48 Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK z 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu TK ogłosił wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym w sprawie skargi konstytucyjnej Rafała F. dotyczącej kosztów opłacenia pomocy prawnej z urzędu (wniesienie zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji).

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 3941 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego w brzmieniu obowiązującym do 2 maja 2012 r. w zakresie, w jakim nie przewidywał zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w postępowaniu przed sądem drugiej instancji: jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 32 oraz art. 78 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że zwrot kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu jest jednym z elementów wynagrodzenia za usługi wykonywane przez radcę prawnego i powinien podlegać ochronie właściwej dla praw majątkowych. W systemie prawa brak jest jednak regulacji nakazującej traktować pełnomocnika z urzędu jako stronę czy uczestnika postępowania dotyczącego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej. Nie można jednak podważać jego interesu prawnego w dochodzeniu od Skarbu Państwa powyższych kosztów i zaskarżania rozstrzygnięć zapadłych w tym zakresie.

Kwestia dopuszczalności zaskarżenia przez pełnomocnika z urzędu postanowienia sądu dotyczącego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego została przesądzona przez Sąd Najwyższy w uchwale z 20 maja 2011 r. ( sygn. akt III CZP 14/11). Skoro ani strona, ani uczestnik postępowania sądowego nie mają interesu prawnego w dochodzeniu od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, interes prawny posiada w takiej sytuacji wyłącznie pełnomocnik ustanowiony przez sąd. Stąd też – na zasadzie analogii do sytuacji procesowej biegłego i świadka – należy pełnomocnikowi z urzędu przyznać legitymację do zaskarżania takich rozstrzygnięć.

Argumentacja ta zachowuje aktualność w sytuacji, gdy o takich kosztach rozstrzyga po raz pierwszy sąd drugiej instancji. Podniesiony problem dotyczy bowiem majątkowego statusu radcy prawnego.

Kwestia zwrotu pełnomocnikowi z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej jest sprawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji i powinna zostać rozpoznana w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym. Art. 3941 § 1 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego nie stwarzał możliwości zaskarżenia takiego postanowienia do sądu drugiej instancji, co jest równoznaczne z naruszeniem istoty prawa do sądu realizowanego w postępowaniu sądowym.

Przewodnicząca składu orzekającego: sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawca: sędzia TK Andrzej Wróbel.