TK: odpowiedzialność karno-skarbowa po wystawieniu fikcyjnej faktury jest zgodna z konstytucją

Pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe, na podstawie art. 62 § 2 k.k.s., osoby fizycznej, wobec której, za ten sam czyn, tj. wystawienie nierzetelnej (fikcyjnej) faktury, zastosowano obowiązek zapłaty podatku na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, nie stanowi naruszenia zasady ne bis in idem, czyli zakazu podwójnego karania – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

21 kwietnia 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego dla Wrocławia - Fabrycznej we Wrocławiu dotyczące dopuszczalności pociągnięcia do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe albo wykroczenie skarbowe na podstawie art. 62 § 2 Kodeksu karnego skarbowego osoby fizycznej, wobec której za ten sam czyn, tj. wystawienie nierzetelnej (fikcyjnej) faktury, zastosowano obowiązek zapłaty podatku na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 62 § 2 ustawy z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy w zakresie, w jakim dopuszcza odpowiedzialność za przestępstwo skarbowe, polegające na wystawieniu faktury dokumentującej czynność niewykonaną, tej samej osoby fizycznej, która uprzednio, na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, została zobowiązana do zapłaty podatku w kwocie wykazanej na tej fakturze, jest zgodny z art. 2 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 42 ust. 1 konstytucji.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Badając zgodność art. 62 § 2 k.k.s. z art. 42 ust. 1 konstytucji, Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że zakres przedmiotowy stosowania gwarancji z art. 42 ust. 1 ustawy zasadniczej jest wyznaczony przez konstytucyjne pojęcie odpowiedzialności karnej, którego nie można ustalać przez pryzmat przepisów ustawowych. W szczególności Trybunał wskazał, że dopuszcza w swoim orzecznictwie możliwość stosowania gwarancji przewidzianych w art. 42 konstytucji (z uwzględnieniem odmienności w porównaniu do postępowania karnego w znaczeniu ścisłym) również do innych form odpowiedzialności prawnej związanej z wymierzaniem kar wobec jednostki (tj. do szeroko rozumianej odpowiedzialności represyjnej). Uznając w niniejszej sprawie, że art. 108 ust. 1 ustawy o VAT nie może być kwalifikowany jako przepis wprowadzający odpowiedzialność karną w rozumieniu art. 42 ust. 1 konstytucji, Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 62 § 2 k.k.s. w zakresie, w jakim dopuszcza odpowiedzialność za przestępstwo skarbowe (polegające na wystawieniu faktury dokumentującej czynność niewykonaną) tej samej osoby fizycznej, która uprzednio, na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, została zobowiązana do zapłaty podatku w kwocie wykazanej na tej fakturze, nie jest niezgodny z art. 42 ust. 1 konstytucji.

Trybunał zbadał zgodność art. 62 § 2 k.k.s. z art. 2 konstytucji, w szczególności z zasadą ne bis in idem wyrażającą zakaz podwójnego (wielokrotnego) stosowania środka represyjnego wobec tej samej osoby fizycznej za popełnienie tego samego czynu zabronionego, która to zasada uznawana jest za element zasady demokratycznego państwa prawnego, o której mowa w  art. 2 konstytucji. Dla oceny zgodności art. 62 § 2 k.k.s. z art. 2 konstytucji przesądzająca była ocena charakteru prawnego art. 108 ust. 1 ustawy o VAT. W świetle zrekonstruowanych treści, celu oraz sposobu stosowania art. 108 ust. 1 ustawy o VAT w orzecznictwie polskich sądów administracyjnych - przy uwzględnieniu wykładni art. 203 Dyrektywy 2006/112 Rady prezentowanej w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE - Trybunał Konstytucyjny uznał, że skoro art. 108 ust. 1 ustawy o VAT nie może być kwalifikowany jako przepis wprowadzający odpowiedzialność karną w rozumieniu art. 42 ust. 1 konstytucji, to tym samym, nie można przypisać unormowaniu z art. 108 ust. 1 ustawy o VAT charakteru sankcji (kary) podatkowej dublującej sankcję o charakterze karnym (penalnym) przewidzianą w art. 62 § 2 k.k.s. Jak stwierdził Trybunał, regulacja art. 108 ust. 1 ustawy o VAT ma przede wszystkim charakter prewencyjny. Jej zasadniczym celem jest zapobieganie niebezpieczeństwu uszczuplenia wpływów podatkowych przez odliczenie podatku wykazanego na fakturze przez jej odbiorcę. Regulacja art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, stanowiąc obowiązek zapłaty podatku wykazanego w fakturach, ogranicza ponadto straty Skarbu Państwa poniesione z tytułu bezprawnego odliczania podatku oraz wyłudzania nienależnego zwrotu podatku VAT i - w tym znaczeniu - pełni także funkcję restytucyjną.

Mając na uwadze funkcje regulacji art. 108 ust. 1 ustawy o VAT oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, Trybunał Konstytucyjny uznał jednocześnie, że regulacja art. 108 ust. 1 ustawy o VAT nie jest przepisem ustanawiającym sankcję. Uchyliło to konieczność badania kumulacji obowiązku wynikającego z art. 108 ust. 1 ustawy o VAT oraz sankcji karnej wynikającej z art. 62 § 2 k.k.s. co do zgodności z zasadą proporcjonalności.

Sąd pytający jako wzorzec kontroli wskazał ponadto art. 32 ust. 1 konstytucji wyrażający zasadę równości wobec prawa. Trybunał Konstytucyjny uznał, że sąd pytający nie przedstawił argumentów wskazujących, dlaczego art. 62 § 2 k.k.s. w zakresie, w jakim dopuszcza odpowiedzialność za przestępstwo skarbowe polegające na wystawieniu faktury dokumentującej czynność niewykonaną, tej samej osoby fizycznej, która uprzednio, na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT została zobowiązana do zapłaty podatku w kwocie wykazanej na tej fakturze, miałby być niezgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji. W związku z tym Trybunał umorzył postępowanie w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 32 ust. 1 konstytucji, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawcą był wiceprezes TK Stanisław Biernat.
Zespół Prasy i Informacji TK