TK: Ograniczenie odpowiedzialności SP za szkody wyrządzone przez bobry - niezgodne z konstytucją

Drzewo uszkodzone przez bobry w okolicy Miastka. Foto: Nadine Klose, Wikimedia commons

Ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez bobry do szkód powstałych wyłącznie w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim, jest niezgodne z konstytucją.

3 lipca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego w Pile Wydział I Cywilny Odwoławczy dotyczące odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez bobry.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 126 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody w zakresie, w jakim ogranicza odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez bobry do szkód powstałych wyłącznie w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Przedmiotem pytania prawnego jest kontrola zgodności z konstytucją jednego z przepisów ustalających zasady ponoszenia odpowiedzialności przez Skarb Państwa za szkody wyrządzone przez bobry - zwierzęta objęte ochroną gatunkową. Z art. 126 ust. 1 pkt 5 ustawy z 16 kwietnia 2004 r.  o ochronie przyrody wynika, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez bobry tylko w określonych rodzajach dóbr: gospodarstwie rolnym, leśnym i rybackim.

Problem konstytucyjny postawiony w pytaniu prawnym dotyczy dopuszczalności uznania za grupę relewantną (istotną)  te podmioty, w dobrach których doszło do wyrządzenia szkód przez bobry. W przypadku stwierdzenia, że stanowią one grupę relewantną, zachodzi możliwość, a nawet konieczność oceny zróżnicowań w zakresie uzyskiwania odszkodowania poprzez pryzmat zasady równości wobec prawa, o której mowa w art. 32 ust. 1 konstytucji. Jeżeli jednak podmioty nie stanowią grupy relewantnej, nie zachodzi konieczność zachowania przez prawodawcę konstytucyjnych standardów wynikających z zasady równości. Oba przywołane w pytaniu prawnym wzorce, tj. art. 64 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 konstytucji pozostają ze sobą w zależności. Równa ochrona innych praw majątkowych wynikająca z art. 64 ust. 2 konstytucji jest jednym z przejawów równej ochrony prawnej wynikającej z art. 32 ust. 1 konstytucji.

Zdaniem Trybunału, w rozpatrywanej sprawie cechę relewantną posiadają te podmioty (np. właściciele nieruchomości, na której doszło do wyrządzenia szkody), w dobrach których bobry wyrządziły szkodę. Tymczasem nie ulega wątpliwości, że art. 126 ust. 5 ustawy o ochronie  przyrody różnicuje sytuację podmiotów, które poniosły taką szkodę w zależności od tego, w jakim dobru szkoda została wyrządzona. Analiza zróżnicowań prowadzi do wniosku, że ograniczenie odpowiedzialności przez Skarb Państwa do szkód wyrządzonych przez bobry w gospodarstwach rolnych, leśnych i rybackich nie znajduje uzasadnienia w regulacjach konstytucyjnych.

Wprowadzone zróżnicowanie nie pozostaje w związku z wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi, uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Wręcz przeciwnie, przenosi koszty funkcjonowania ochrony gatunkowej na wybrane podmioty, które w przeważającej części przypadków muszą godzić się na znoszenie zachowań zwierząt objętych ochroną gatunkową, w sprawie będącej przedmiotem pytania prawnego - bobrów, nawet takich, które prowadzą do powstania szkód w dobrach będących ich własnością. Istniejące instrumenty prawne nie zawsze dają im możliwość podjęcia w zgodzie z prawem działań mających chronić posiadane dobra.

Chociaż z konstytucji nie wynika prawo podmiotowe, którego treścią jest odszkodowanie ze środków Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez zwierzęta podlegające ochronie gatunkowej, to jednak w sytuacji, gdy ustawodawca przyznaje na podstawie rozwiązań ustawowych takie prawo jednym podmiotom, musi respektować konstytucyjne zasady. Wśród nich należy zwrócić uwagę na te zawarte w przywołanych jako wzorce kontroli w niniejszej sprawie, czyli zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 konstytucji) oraz zasadę równej ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 konstytucji).

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Kotlinowski, sprawozdawcą był sędzia TK Zbigniew Cieślak.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Zespół Prasy i Informacji TK