Trybunał Sprawiedliwości o azylu dla amerykańskiego dezertera

26 lutego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku w sprawie C-472/13 uszczegółowił warunki, w jakich dezerterowi pochodzącemu z państwa trzeciego może zostać udzielony azyl w Unii Europejskiej.

W sierpniu 2008 r. amerykański żołnierz Andre Shepherd wystąpił w Niemczech o azyl. Swoją jednostkę stacjonującą w Niemczech opuścił w kwietniu 2007 r., po otrzymaniu drugiego rozkazu wyjazdu z misją do Iraku. A. Shepherd uznał, ze nie powinien dłużej uczestniczyć w wojnie, którą uważał za bezprawną, ani w zbrodniach wojennych, które jego zdaniem były popełniane w Iraku. Podczas swojej pierwszej misji w Iraku, która miała miejsce w okresie od września 2004 r. do lutego 2005 r. niedaleko Tikritu, nie uczestniczył bezpośrednio w operacjach wojskowych ani w walkach, lecz, jako mechanik, zajmował się konserwacją śmigłowców. Po powrocie z tej misji przedłużył swoją służbę w armii amerykańskiej, do której wstąpił w grudniu 2003 r., początkowo na okres 15 miesięcy. Na poparcie wniosku o udzielenie azylu A. Shepherd podniósł, że z powodu dezercji grozi mu postępowanie karne. Ponadto, jako że z amerykańskiego punktu widzenia dezercja jest poważnym przestępstwem, ma ona wpływ na jego życie, ponieważ naraża go na wykluczenie społeczne w jego kraju.
Po oddaleniu wniosku o udzielenie azylu przez Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (federalny urząd ds. migracji i uchodźców), A. Shepherd zwrócił się do Bayrisches Verwaltungsgericht München (sądu administracyjnego w Monachium) o stwierdzenie nieważności tej decyzji oraz o przyznanie mu statusu uchodźcy. Sąd ten zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości o wykładnię europejskiej dyrektywy o statusie uchodźcy¹.

Zgodnie z tą dyrektywą, za uchodźcę może zostać uznany, pod określonymi warunkami, obywatel państwa trzeciego, który żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodów rasowych, religijnych, narodowościowych, przekonań politycznych lub członkostwa w określonej grupie społecznej. Dyrektywa określa między innymi elementy, które pozwalają uznać dane akty za akty prześladowania.

I tak, zgodnie z dyrektywą, akt prześladowania może w szczególności przybrać formę „ścigania lub kar za odmowę odbywania służby wojskowej w przypadku konfliktu, jeżeli odbycie służby wojskowej pociągałoby za sobą dokonywanie przestępstw”².

W dzisiejszym wyroku Trybunał orzekł, że:

• ochrona przewidziana dla takiego przypadku obejmuje cały personel wojskowy, w tym również członków personelu logistycznego lub pomocniczego;
• obejmuje ona sytuację, w której odbywana służba wojskowa sama w sobie pociągałaby za sobą, w określonym konflikcie, popełnianie zbrodni wojennych, w tym sytuacje, gdy osoba ubiegająca się o azyl uczestniczyłaby jedynie pośrednio w popełnianiu takich zbrodni, jeżeli poprzez wykonywanie swoich zadań dostarczałyby, z racjonalnym prawdopodobieństwem, niezbędnego wsparcia w ich przygotowywaniu lub dokonywaniu;
• obejmuje ona nie tylko sytuacje, w których zostało wykazane, że zbrodnie wojenne już zostały popełnione lub mogą podlegać osądowi Międzynarodowego Trybunału Karnego, ale także sytuacje, gdy osoba ubiegająca się o przyznanie statusu uchodźcy jest w stanie wykazać, że popełnienie takich zbrodni jest wysoce prawdopodobne;
• ocena faktów, której przeprowadzanie należy wyłącznie do organów krajowych pod kontrolą sądu, dla celów zakwalifikowania sytuacji określonej służby, powinna opierać się na łańcuchu poszlak mogącym doprowadzić, w świetle ogółu okoliczności danej sprawy (w szczególności związanych z odpowiednimi faktami dotyczącymi państwa pochodzenia w czasie rozpoznawania wniosku, jak również indywidualnej sytuacji i uwarunkowań
  osobistych wnioskodawcy), do wykazania, że sytuacja tej służby uprawdopodabnia popełnianie podnoszonych zbrodni wojennych;
• okoliczność, z jednej strony, że interwencja wojskowa została rozpoczęta na podstawie mandatu Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych lub na podstawie zgody wspólnoty międzynarodowej oraz, z drugiej strony, że państwo lub państwa prowadzące operacje karzą zbrodnie wojenne powinna być brana pod uwagę w trakcie oceny³, której przeprowadzenie należy do organów krajowych oraz
• odmowa pełnienia służby wojskowej powinna stanowić jedyny środek umożliwiający osobie ubiegającej się o azyl uniknięcie udziału w podnoszonych zbrodniach wojennych⁴ i w konsekwencji, jeżeli wnioskodawca nie skorzystał z procedury mającej na celu uzyskanie statusu osoby odmawiającej działania sprzecznego z własnym sumieniem, to taka okoliczność wyklucza wszelką ochronę na mocy rozpatrywanego tu przepisu, chyba że wnioskodawca udowodni, że żadna procedura tego rodzaju nie była dostępna w jego konkretnej sytuacji.

Na wypadek, gdyby nie zostało wykazane, by służba, której pełnienia odmówił A. Shepherd, miała pociągać za sobą popełnianie zbrodni wojennych, Verwaltungsgericht zwrócił się również do Trybunału o sprecyzowanie przesłanek uprawniających do ochrony ustanowionej dyrektywą w dwóch innych przypadkach. Zgodnie bowiem z dyrektywą, akty prześladowania mogą mieć również miejsce, gdy władze publiczne podejmują działania dyskryminujące lub nieproporcjonalne.⁵

W odniesieniu do tych dwóch innych przypadków Trybunał stwierdził, że w okolicznościach takich jak w niniejszej sprawie nie wydaje się, by środki grożące żołnierzowi z powodu odmowy pełnienia służby, to jest skazanie na karę pozbawienia wolności⁶ lub wydalenie ze służby mogły zostać uznane, w świetle uzasadnionego prawa zainteresowanego państwa do utrzymywania sił zbrojnych, za nieproporcjonalne lub dyskryminujące do tego stopnia, by zaliczyć je do aktów prześladowania, o których mowa w tych przepisach. Dokonanie stosownych ustaleń należy do organów krajowych.

-------------------------------------------------

¹ Dyrektywa Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz zawartości przyznawanej ochrony (Dz.U. L 304, s. 12 - wyd. spec. w jęz. polskim rozdz. 19, t. 7, s. 96).
² Artykuł 9 ust. 2 lit. e) dyrektywy. 
³ Trybunał zauważył, że interwencja zbrojna przeprowadzana na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa co do
zasady daje gwarancje, że zbrodnie wojenne nie będą przy tej sposobności popełniane oraz że tak samo rzecz się przedstawia, co do zasady, w przypadku operacji prowadzonej na podstawie zgody międzynarodowej. Ponadto istnienie w porządku prawnym tych państw ustawodawstwa penalizującego zbrodnie wojenne oraz sądów zapewniających ich skuteczne karanie może uprawdopodabniać tezę, zgodnie z którą żołnierz jednego z tych państw mógłby popełnić takie zbrodnie.
⁴ W tej kwestii ocena, którą przeprowadzą organy krajowe, powinna uwzględniać fakt, że w niniejszej sprawie A.
Shepherd nie tylko ochotniczo zaciągnął się do sił zbrojnych w czasie, gdy były one już zaangażowane w konflikt w Iraku, ale ponadto przedłużył swoją służbę już po pierwszym pobycie w Iraku.
⁵ Artykuł 9 ust. 2 lit. b) I c) dyrektywy.
⁶ Wydaje się, że A. Shepherdowi grozi za dezercję kara pozbawienia wolności w wymiarze od stu dni do piętnastu miesięcy, a nawet mogąca sięgnąć pięciu lat.
Trybunał Sprawiedliwości UE