Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych
Bronisław Komorowski| Konferencja w Trybunale| Konstytucja| Stanisław Biernat| Trybunał Konstytucyjny
Wydawnictwo Trybunału Konstytucyjnego opublikowało kolejny tom Zagadnień Sądownictwa Konstytucyjnego, pod naukową redakcją prof. dr. Stanisława Biernata, wiceprezesa Trybunału, zatytułowany „Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych”. OK będzie przedstawiać wybrane rozdziały z tego opracowania, rozpoczynając od wstępu prof. Biernata. [Redakcja OK.]
Opracowania zamieszczone w niniejszej książce są efektem konferencji naukowej, która odbyła się w Trybunale Konstytucyjnym 17 października 2012 r. Już sama data wskazuje, że okazją do zorganizowania konferencji była piętnasta rocznica wejścia w życie Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.
W ubiegłym, jubileuszowym roku odbyły się liczne imprezy naukowe i zostało opublikowanych wiele opracowań poświęconych Konstytucji. Zamiarem organizatorów konferencji w Trybunale było, aby wyróżniała się ona zarówno doborem referentów jak i sposobem ujęcia problematyki.
Do wygłoszenia referatów zostali zaproszeni prawnicy, którzy w 1997 r. mieli nie więcej niż osiemnaście lat, a więc osoby, których całe dorosłe życie przebiegało pod rządami obecnie obowiązującej Konstytucji. Są to młodzi naukowcy i prawnicy praktycy specjalizujący się nie tylko w prawie konstytucyjnym, ale także w innych dziedzinach prawa, na które oddziałują normy konstytucyjne, oraz w teorii państwa i prawa. Blisko pięćdziesiąt osób przesłało konspekty referatów, z których komisja składająca się z sędziów Trybunału Konstytucyjnego wyłoniła do przedstawienia na konferencji dwadzieścia wystąpień. Znajdują się one w niniejszym tomie, wraz z dwoma dalszymi zgłoszonymi artykułami.
Myślą przewodnią konferencji było rozważanie tego, czy Konstytucja RP, wraz z mechanizmami jej interpretacji i stosowania przez władze publiczne, spełnia należycie swoją rolę jako najwyższego prawa Rzeczypospolitej oraz czy była, jest i będzie w przyszłości w stanie sprostać rozmaitym wyzwaniom dla naszego państwa, jego władz i obywateli.
Konferencja w Trybunale Konstytucyjnym cieszyła się dużym zainteresowaniem środowisk prawniczych. Dowodem uznania rangi problematyki poruszanej przez młodych autorów był udział w konferencji pana Prezydenta Rzeczypospolitej Bronisława Komorowskiego, pani Marszałek Sejmu Ewy Kopacz, pani Rzecznik Praw Obywatelskich Ireny Lipowicz, ministrów i innych osobistości życia publicznego.
Nie byłoby celowe, ani nawet stosowne, omawianie czy tym bardziej ocenianie w tym miejscu treści opracowań zamieszczonych w niniejszej książce. Nasuwa się jednak nieodparcie refleksja, że – trawestując znane powiedzenie Ronalda Dworkina – autorzy „biorą Konstytucję poważnie”. Ponadto można poczynić kilka dalszych spostrzeżeń, które niech posłużą jako zaproszenie do pogłębionej dyskusji.
Po pierwsze, bardzo różnie potraktowali poszczególni autorzy tytułowe „wyzwania” stojące przed Konstytucją. Niektórzy z nich prowadzą rozważania w szerokim kontekście historii konstytucjonalizmu, a także współczesnej filozofii politycznej, teorii i filozofii prawa oraz politologii i socjologii. Wyzwaniami są dla nich rola i współczesne znaczenie Konstytucji oraz sposoby jej interpretacji. Dla innych autorów wyzwaniami są konkretne problemy, jakie pojawiły się podczas interpretacji i stosowania
Konstytucji i z którymi zmagają się władze państwowe, z Trybunałem Konstytucyjnym włącznie. Niektóre rozwiązania konstytucyjne okazują się – zdaniem poszczególnych autorów – niewystarczające, wobec czego należy rozważyć zmianę dotychczasowej wykładni Konstytucji, a może nawet jej nowelizację.
Po drugie, w wielu opracowaniach przedmiotem rozważań i materiałem do konceptualizacji jest działalność orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego, traktowana jako interpretowanie i rozwijanie norm konstytucyjnych oraz odczytywanie lub formułowanie zasad konstytucyjnych (różnie zresztą rozumianych). Autorzy nie ograniczają się przy tym do opisywania i analizowania poszczególnych orzeczeń bądź linii orzecznictwa, ale formułują ogólne uwagi, nierzadko krytyczne, co do sposobów rozumowania Trybunału i uzasadniania jego decyzji.
Po trzecie, można zauważyć nierównomierne rozłożenie problematyki konstytucyjnej zawartej w omawianych opracowaniach. W niewielkim zakresie poruszono problematykę władzy ustawodawczej. Nie znalazły uznania wśród autorów zagadnienia wyzwań gospodarczych, jedynie częściowo omówiono wyzwania społeczne i technologiczne. Wiele wolności i praw z rozdziału II Konstytucji nie doczekało się opracowania, mimo że są skądinąd przedmiotem dyskusji, na przykład prawo własności, wolność wypowiedzi czy prawo do prywatności w dobie Internetu. Relatywnie słabe odbicie znalazła nader istotna okoliczność wpływu na Konstytucję integracji europejskiej i globalizacji. Z powyższego spostrzeżenia nie należy jednak wyprowadzać daleko idących wniosków; przy większej liczbie opracowań i innej selekcji propozycji autorskich zestaw tematów byłby oczywiście inny. Z kolei na odnotowanie zasługuje poruszenie w kilku tekstach zagadnień o wielkim znaczeniu, np. miejsca takich wartości konstytucyjnych jak dobro wspólne albo bezpieczeństwo. Kwestie te nie zawsze znajdują szersze odbicie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który, przypomnijmy, orzeka zasadniczo w granicach wyznaczonych przez podmioty inicjujące postępowania.
Nasuwa się refleksja końcowa wykraczająca poza opracowania zawarte w przedstawianej tu książce. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego jest potrzebna pomoc środowisk zajmujących się nauką prawa, a nie zawsze taką pomoc otrzymują. Nie znaczy to oczywiście, że orzecznictwo Trybunału nie jest w literaturze prawniczej doceniane. Przeciwnie, stanowi przedmiot wielu opracowań z różnych dziedzin prawa (jakkolwiek sporo istotnych orzeczeń nie doczekało się glos czy bardziej pogłębionych analiz). Dla sędziów najbardziej pożyteczne są jednak prace, które dotyczą nowych, niedostrzeganych wcześniej problemów, sygnalizujące Trybunałowi kierunki przyszłego orzecznictwa. Takich prac należy życzyć autorom artykułów zamieszczonych poniżej[1], i oczywiście nie tylko im!
[1] Publikację niektórych referatów rozpoczniemy wkrótce. Będą też dostępne na oficjalnej stronie Trybunału Konstytucyjnego (www.trybunal.gov.pl)
Od Redakcji Obserwatora: spis treści jest dostępny na internetowej stronie Trybunału.
Zawartość i treści prezentowane w serwisie Obserwator Konstytucyjny nie przedstawiają oficjalnego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego.