Moment wygaśnięcia mandatu posła wybranego na funkcję objętą niepołączalnością
Biuro Analiz Sejmowych| Konstytucja| mandat posła| Ordynacja wyborcza| PKW| Sejm| wybory powszechne| wygaśnięcie mandatu
Praktyka sejmowa przyniosła potrzebę wniesienia uwag w sprawie momentu wygaśnięcia mandatu posła, który w toku kadencji zostaje wybrany na funkcję, której stosownie do przepisów kodeksu wyborczego nie można łączyć z mandatem poselskim (w szczególności chodzi o wybór do Parlamentu Europejskiego, wybory samorządowe i wybory uzupełniające do Senatu). W tym kontekście istotne staje się rozumienie wyrażenia „dzień wybrania”, o którym mowa w art. 247 § 5 kodeksu wyborczego [dalej też: k.w.].
Wyrażenie to jest fragmentem całego przepisu art. 247 k.w., który stanowi, że wygaśnięcie mandatu posła następuje m.in. w przypadku powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji RP albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła (§ 1 pkt 6) oraz wyboru w toku kadencji na posła do PE (§ 1 pkt 7), przy czym (§ 5) wygaśnięcie mandatu posła powołanego lub wybranego w czasie kadencji na stanowisko lub funkcję, o których mowa w § 1 pkt 6 i 7, następuje z dniem powołania lub wybrania. Dodajmy na marginesie, że przepisy art. 278 § 1 pkt 6 i 7 i § 5 k.w. zawierają identyczną regulację w odniesieniu do senatorów, tak w zakresie przesłanki wygaśnięcia mandatu, jak i określenia momentu tego wygaśnięcia. Dodajmy również, że wybór na posła na Sejm albo senatora jest także przesłanką utraty przez posła mandatu do PE (art. 364 § 1 pkt 3 k.w.). W nieco innym brzmieniu ustawodawca uregulował tu moment wygaśnięcia mandatu (§ 3).
Analizowany problem nie jest nowy ani nie wynikł dopiero w kontekście kodeksu wyborczego z 2011 r. Konstytucja z 1997 r. wprost stanowi, że: nie można być równocześnie posłem i senatorem (art. 102); że mandatu posła nie można łączyć z określonymi funkcjami lub określonym zatrudnieniem (art. 103 ust. 1); że sprawując określone stanowiska, nie można sprawować mandatu poselskiego (art. 103 ust. 2) i wreszcie też, że inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa (art. 103 ust. 3). Doktrynalna i przyjęta w praktyce ustrojowej wykładnia art. 102 Konstytucji nie wyklucza możliwości kandydowania posła w wyborach uzupełniających do Senatu (odwrotne stanowisko uznaje się, jako communis opinio, za pozakonstytucyjne ograniczenie biernego prawa wyborczego), jednakże ewentualny sukces posła w wyborach uzupełniających do Senatu musi już powodować utratę mandatu poselskiego, jako że nie można być równocześnie posłem i senatorem. Pochodne konsekwencje muszą zaś być interpretowane w sposób wykluczający choćby krótkotrwałe łączenie obu mandatów. Przykładem ustrojowej realizacji art. 103 ust. 3 Konstytucji mógł zaś być art. 6 ust. 1 ustawy — Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego z 23 stycznia 2004 r., stanowiący, iż mandatu posła do PE nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora. Przykład ten, jako regulacja ustawowa, wciąż jest aktualny w kontekście obowiązującego dziś art. 334 § 1 k.w. z 2011 r.
Problematyka wygaśnięcia mandatu realizowana była w unormowaniach ordynacji wyborczych. W art. 177 ust. 1 pkt 6 ordynacji wyborczej do Sejmu RP i Senatu RP z 2001 r. mówi się o wygaśnięciu mandatu posła w kontekście art. 102 Konstytucji, po późniejszej nowelizacji punktu 6a w odniesieniu do posła wybranego do PE, przesądzając (art. 177 ust. 4) o wygaśnięciu mandatu z dniem wybrania. O ile mandat wygasał w terminie określonym w art. 177 ust. 4, to fakt ten musiał zostać potwierdzony — deklaratoryjnie a nie konstytutywnie — w postanowieniu wydanym przez marszałka Sejmu stosownie do art. 178 ust. 1 ordynacji; postanowienie takie należało ogłosić w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” i doręczyć Państwowej Komisji Wyborczej [dalej też: PKW]. Już wtedy istotne było więc rozumienie pojęcia „dzień wybrania” i precyzyjne wyznaczenie dnia wygaśnięcia mandatu posła. W tej sprawie Biuro Analiz Sejmowych wydało kilka opinii prawnych (W. Odrowąż-Sypniewski, P. Chybalski).
Jak wiadomo z praktyki, oficjalny wynik wyborów powszechnych na ogół nie jest znany w dniu głosowania, nie wiadomo, kto został wybrany. Teoretycznie możliwe są dwa różne rozumienia ustawowego pojęcia „dzień wybrania” — będzie to albo dzień wyborów (głosowania), albo dzień ogłoszenia wyników wyborów. Dawniejsze konstatacje wynikające z ordynacji wyborczych pozostają jednak nadal aktualne, mimo wejścia w życie kodeksu wyborczego, który uchylił tamte ustawy, ale co do meritum przejął ich rozwiązania. Należy więc przypomnieć, że — zgodnie z art. 238 k.w. — PKW ogłasza wyniki wyborów w „Dzienniku Ustaw” w formie obwieszczenia (oraz podaje do publicznej wiadomości); w obwieszczeniu zamieszcza się podstawowe informacje zawarte w protokołach wyborów posłów w okręgach wyborczych, w tym również nazwiska posłów wybranych z poszczególnych list. W praktyce dopiero dzień ofi cjalnego ogłoszenia wyników faktycznie umożliwia zmianę statusu. Wprawdzie to w dniu głosowania wyborcy opowiadają się za powierzeniem mandatu określonemu kandydatowi, ale z faktu tego nie daje się wywieść praktycznych konsekwencji zakazu łączenia mandatów (wygaśnięcia mandatu).
We wcześniejszym stanowisku ekspertów słusznie zauważono, że pierwsze z uprawnień parlamentarzysty (immunitet) uzyskuje się, zgodnie z art. 105 ust. 2 Konstytucji, od „dnia ogłoszenia wyników wyborów”, nie zaś od dnia głosowania, jak też, że Trybunał Konstytucyjny w 2001 r. (sygn. akt K 36/01) wyraził pogląd, iż ogłoszenie wyniku wyborów jest decydujące, jeśli chodzi o określenie dnia wyboru. Argumenty te nadal są aktualne. Zauważono wówczas także, że koncepcja odwrotna (dzień wyboru jako dzień głosowania) mogłaby prowadzić do paradoksalnej sytuacji, w której uzyskanie mandatu następowałoby jeszcze przed rozpoczęciem głosowania (mandat od godz. 0.01 w dniu wyborów, zaś akt głosowania od godz. 6 rano tego dnia). Zasadna była więc konkluzja, że poseł wybrany do Senatu w wyborach uzupełniających (lub do PE w trakcie kadencji Sejmu) traci mandat w dniu wybrania, rozumianym jako dzień ogłoszenia obwieszczenia PKW o wynikach danych wyborów.
Konkluzję tę może wzmocnić też to, że w interesującym nas sformułowaniu („w dniu wybrania”) ustawodawca nie użył pojęcia „dnia wyborów”, co — pomijając szerokie rozumienie, obejmujące wszystkie etapy procesu wyborczego — mogłoby stanowić równoważnik „dnia głosowania”. Tę interpretację pośrednio wzmacnia również fakt, że liczenie terminu do złożenia przez posła oświadczenia o rezygnacji, zgodnie z art. 247 ust. 3 k.w., także następuje od dnia ogłoszenia przez PKW obwieszczenia o wynikach wyborów. Wraca tu także praktyczny argument, że przed ogłoszeniem obwieszczenia nie wiadomo, czy i kto uzyskał mandat, a może to mieć znaczenie, zwłaszcza jeśli w wyborach uzupełniających do Senatu lub w wyborach do PE kandydowało w tym samym okręgu dwóch lub więcej posłów. Tylko wykładnia pojęcia „dnia wybrania”, rozumianego jako dzień ogłoszenia obwieszczenia PKW, legalizuje działania prawne posłów, w jakich uczestniczyli oni jako posłowie w czasie między dniem głosowania a dniem ogłoszenia obwieszczenia.
Na koniec wreszcie należałoby zwrócić uwagę na art. 364 § 3 k.w., z którego brzmienia explicite wynika, że poseł do PE wybrany w trakcie kadencji na posła na Sejm albo na senatora traci mandat posła do PE „z dniem ogłoszenia przez Państwową Komisję Wyborczą wyników wyborów do Sejmu albo do Senatu”. Jest to taki sam rodzaj konstrukcji, jak w przypadku już omawianej, „odwrotnej”, gdy poseł lub senator uzyskuje kolejny mandat w trakcie kadencji. Mamy tu wyraźne rozstrzygnięcie ustawodawcy zbieżne z interpretacją art. 247 § 5 k.w. Rozbieżność obu skonfrontowanych przepisów kodeksu wyborczego jest, jak się wydaje, pewną niezręcznością ustawodawcy, ale nie są to konstrukcje sprzeczne i zbyt daleko idące byłoby wyciąganie wniosku, że przez odmienne formuły (racjonalny) ustawodawca chciał wyrazić odmienne treści. Przeciw takiemu rozróżnieniu przemawia przedstawiona wcześniej argumentacja dotycząca wykładni art. 247 § 5 k.w. Przepis art. 364 § 3 k.w. tylko wydaje się ją wzmacniać. Nie dostrzegam żadnego argumentu merytorycznego, aby obie te jednorodzajowe w charakterze sytuacje miały być przez ustawodawcę traktowane różnie. „Dzień wybrania”, zgodnie z art. 247 § 5 k.w., należy więc rozumieć jako dzień ogłoszenia obwieszczenia PKW o wynikach wyborów.
* Opinia została napisana 4 listopada 2013 r. (przyp. red. Przeglądu Sejmowego).
**Autor - prof. dr hab. z Uniwersytetu Gdańskiego, jest sekretarzem naukowym Przeglądu Sejmowego.
Przegląd Sejmowy
Zawartość i treści prezentowane w serwisie Obserwator Konstytucyjny nie przedstawiają oficjalnego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego.