F. Rymarz: Kontrolne gwarancje uczciwego przebiegu głosowania i ustalenia wyników wyborów

Kodeks Wyborczy| kontrola społeczna| Krajowe Biuro Wyborcze| mężowie zaufania| obwodowe komisje wyborcze| PKW| tajność glosowania| wybory samorządowe

F. Rymarz: Kontrolne gwarancje uczciwego przebiegu głosowania i ustalenia wyników wyborów
Obwodowa Komisja Wyborcza w Trąbkach Wielkich. Foto: www.trabkiw.ug.gov.pl

Polski system wyborczy, słusznie określany przez kompetentne gremia międzynarodowe jako demokratyczny, ukierunkowany jest na zapewnienie wyborcom sprawiedliwego, rzetelnego i uczciwego procesu wyborczego. Prawne i faktyczne gwarancje bezpieczeństwa wyborów we wszystkich jego stadiach zawarte są w obowiązującym kodeksie wyborczym. Rozważania niniejsze, w wielkim skrócie, dotyczą jedynie wąskiego wycinka gwarancji kontrolnych w zakresie przeciwdziałania zniekształceniom (fałszerstwom) wyborczym w fazie przebiegu aktu głosowania i ustalenia jego wyników.

Na wstępnie zasadnicza i ogólna uwaga. Głosowanie i ustalenie wyników wyborów, odbywa się w lokalu obwodowych komisji wyborczych. Stąd konieczność zapewnienia na tym etapie wyborów skutecznych gwarancji kontrolnych. Obwodowe komisje wyborcze mają nieprofesjonalny charakter społeczny, natomiast rola, jaką wypełniają, ma decydujące znaczenie dla wyników wyborów. Członkowie obwodowych komisji wyborczych podlegają obowiązkowi odbycia szkolenia w zakresie obowiązującego prawa wyborczego.

Zadania komisji obwodowych sprowadzają się do przeprowadzenia głosowania, czuwania nad przestrzeganiem prawa wyborczego, ustalenia wyników głosownia w obwodzie, podania ich do publicznej wiadomości i przekazania do komisji wyższego stopnia. Gwarancje kontrole dla rzetelnego wypełnia ich zadań pojawiają się już na etapie powołania spośród wyborców składu obwodowych komisji wyborczych.

Komitety wyborcze (partie) mają prawo do zgłoszenia po jednym kandydacie do każdej obwodowej komisji wyborczej na obszarze okręgu wyborczego, w którym została zarejestrowana zgłoszona przez nich lista wyborcza. Gwarancja ta sprawia, że każda obwodowa komisja wyborcza mogłaby składać się z członków reprezentujących różne ugrupowania partyjne lub społeczne. W przypadku zgłoszenia do składu obwodowej komisji wyborczej większej, niż określona przepisami liczba jej[PR1]  członków, skład komisji ustala się w drodze publicznego losowania. Jeżeli liczba kandydatów do komisji jest mniejsza od dopuszczalnej, uzupełnienie składu komisji dokonuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), spośród osób ujętych w stałym rejestrze wyborów tej gminy.

Obwodowe komisje działają kolegialnie, swobodnie wybierają spośród siebie przewodniczącego i jego zastępcę, natomiast zróżnicowany społecznie i politycznie skład sprawia, że poszczególni członkowie wzajemnie się kontrolują w toku wykonywanych czynności wyborczych. Niezależnie od tego zabezpieczenia, przy każdej komisji wyborczej różnego szczebla, mogą zostać ustanowieni przez komitety wyborcze (partie) mężowie zaufania, którym przysługuje prawo wniesienia do protokołu ustalającego wynik wyborów uwag, z wymienieniem konkretnych zarzutów. Mężowie zaufania są instytucją zabezpieczającą prawidłowość i legalność działania komisji wyborczych. Wykonanie tych zadań leży w publicznym interesie wszystkich wyborców, osób uzyskujących mandaty (daje im pewność), jak i samych członków komisji przed posądzeniami o stronniczość.

W ten sposób kontrolę prawidłowego toku postępowania na etapie głosowania i ustalenia jego wyniku mogą swobodnie sprawować aż dwie osoby wskazane przez komitety wyborcze. Z praktyki wyborczej wiadomo, że partie polityczne i komitety wyborcze wyborców nie korzystają w pełni z tych uprawnień i nawet duże ugrupowania polityczne nie wykorzystują ustawowych możliwości kontrolnych. A szkoda, bo to zapobiegałoby nieufności i posądzeniom o stronniczość. Nie wszyscy sobie dokładnie uświadamiają, że właśnie w obwodowych komisjach wyborczych odbywają się właściwe wybory; komisje wyższego szczebla zajmują się właściwie matematyką, czyli podliczaniem, ustalaniem zbiorczych wyników i stosowaniem ustawowo określonych algorytmów obliczeniowych, których prawidłowość każdy zainteresowany podmiot może przy pomocy komputera swobodnie kontrolować.

Wielokrotnemu głosowaniu przez jedną osobę zapobiega prowadzony przez gminę stały rejestr wyborców obejmujący osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy. Z rejestru wyborców sporządza się wycinkowe spisy obwodowe, na których wyborca kwituje otrzymaną kartę do głosowania. Otrzymanie drugiej karty jest wykluczone. Tajność głosowania w lokalu (pomieszczenie za zasłoną) oraz ustawowy, obarczony sankcjami, zakaz kampanii wyborczej w dniu głosowania, ze szczególnym naciskiem na brak propagandy w lokalu wyborczym, pozwalają na swobodne oddanie głosu.

Istotną społeczną gwarancją rzetelności wyników głosowania jest obowiązek obwodowej komisji wyborczej niezwłocznego podania do publicznej wiadomości wyników głosowania w obwodzie, poprzez wywieszenie w lokalu wyborczym, w miejscu łatwo dostępnym dla wyborców, kopii protokołu głosowania w obwodzie. Jest to ważne zadanie dla jawności i przejrzystości procesu wyborczego, które pozwala wyborcom, zainteresowanym podmiotom i środkom masowej komunikacji, na spisanie danych i kontrolę ich rzetelności po podaniu zbiorczych wyników głosowania przez wyższe organy wyborcze. Podanie wyników głosowania w obwodzie do publicznej wiadomości następuje „niezwłocznie”, tj. po podpisaniu i opieczętowaniu protokołów z wyborów przez członków obwodowej komisji wyborczej, ale przed przekazaniem protokołu ustanowionemu przez wyższą komisję wyborczą pełnomocnikowi lub odpowiednio – do komisji wyborczej wyższego stopnia. Jest to zabezpieczenie ustalonego w obwodzie wyniku, aby nie uległ on zmianie w drodze do komisji wyższego stopnia.

Społeczną kontrolę przebiegu głosowania skutecznie sprawują wolne media, wychwytując najmniejsze nieprawidłowości w dniu głosowania i podając je do publicznej wiadomości. Wychodzi im naprzeciw, reagująca na naruszenia i Państwowa Komisja Wyborcza, kształtując pełną jawność (transparentność) postępowania i decyzji, tak wobec wyborców, komitetów wyborczych, jak i wobec mediów i społeczeństwa.

Nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego i całym procesem wyborczym sprawuje Państwowa Komisja Wyborcza składająca się z dziewięciu sędziów, po trzech z Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. PKW jest organem stałym, właściwym do przeprowadzenia wszelkich wyborów powszechnych i samorządowych oraz referendów. Jest organem odrębnym i niezależnym od żadnej innej władzy w Polsce. Niezależność PKW zapewnia prawo w randze ustawy, skład personalny – sędziowie, których atrybutem jest niezawisłość oraz demokratyczne, przyjazne otoczenie w państwie, w tym istnienie wolnych mediów.

Członkowie PKW powoływani są na wniosek właściwego prezesa Trybunału i sądów przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na czas nieokreślony (w praktyce do ukończenia 70 lat życia), a ich odwołanie z pełnionej funkcji może nastąpić wyłącznie w tym samym trybie. Na szczeblu pośrednim zarządzania wyborami znajdują się komisarze wyborczy (51) składający się wyłącznie z sędziów sądów powszechnych, powoływani na pięcioletnią kadencję na wniosek Ministra Sprawiedliwości przez PKW.  

W okresie wyborów i referendów powoływane są przez PKW, na wniosek Ministra Sprawiedliwości, doraźne (na czas wyborów) – okręgowe komisje wyborcze, składające się wyłącznie z sędziów sądów powszechnych. Przewodniczącymi okręgowych komisji wyborczych są z urzędu komisarze wyborczy a sekretarzami – pracownicy delegatur Krajowego Biura Wyborczego. W wyborach samorządowych udział sędziów jest mniejszy, zaś czynnika społecznego jest znacznie rozszerzony. Wszystkie istotne uchwały okręgowych komisji wyborczych, postanowienia komisarzy wyborczych w wyborach samorządowych podlegają zaskarżeniu odpowiednio do sądów powszechnych, a uchwały Państwowej Komisji Wyborczej – do Sądu Najwyższego. Daje to gwarancje praworządności wydanych decyzji.

Niezwykle ważnym instrumentem dla weryfikacji wyborów jest instytucja protestu wyborczego przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby, ze sformułowaniem określonych prawem zarzutów i wskazaniem stosownych dowodów. Prawo do protestu przysługuje wyborcy, pełnomocnikowi wyborczemu i przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej. Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu (wyborach powszechnych jest to Sąd Najwyższy, w wyborach samorządowych – sąd okręgowy). Po rozpoznaniu protestów o ważności wyborów powszechnych rozstrzyga z urzędu Sąd Najwyższy, a o ważności wyborów samorządowych – właściwy sąd okręgowy.

Ferdynand Rymarz

Państwo

Zawartość i treści prezentowane w serwisie Obserwator Konstytucyjny nie przedstawiają oficjalnego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego.