Finanse samorządów: pierwsze czytanie obywatelskiego projektu w Sejmie

6 grudnia 2012 roku odbyło się pierwsze czytanie obywatelskiego projektu ustawy o dochodach JST, pod którym podpisało się już ponad 287 tysięcy osób. Projekt przedstawiał Andrzej Porawski, Pełnomocnik Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej, Dyrektor Biura Związku Miast Polskich.

Projekt zakłada przesunięcie części pieniędzy z budżetu centralnego do budżetów samorządowych poprzez zwiększenie udziału gmin w podatku PIT z 39,34% do 48,78%, powiatów - z 10,25% do 13,03%, a województw - z 1,60% do 2,3%. Wprowadza też nową, ekologiczną subwencję ogólną dla gmin, na terenie których występują prawnie chronione obiekty lub obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, co ogranicza lokalne możliwości rozwojowe. Zmiany te zapewniłyby częściowe zrekompensowanie JST ubytków, obliczonych na około 8 mld rocznie. Celem projektu jest też przywrócenie zasady rekompensowania ubytków w dochodach własnych JST będących skutkiem zmian w ustawie. Pełnomocnik przedstawił projekt wraz z uzasadnieniem, metodę liczenia skutków finansowych oraz powody, które skłoniły samorządowców do przygotowania go.

Pokazał on też posłom prezentację, równolegle wyświetlaną na ekranie, która zawierała wszystkie najważniejsze kwestie.

Decyzja Sejmu

Wszystkie kluby parlamentarne opowiedziały się za skierowaniem projektu do dalszych prac w Komisji Finansów Publicznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Dodatkowo Tomasz Makowski, poseł Ruchu Palikota zgłosił wniosek, by projektem zajęła się również Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Sejm na swoim posiedzeniu 7 grudnia odrzucił ten wniosek większością 399 głosów.

Godzinna runda pytań

Po wystąpieniach przedstawicieli klubów parlamentarnych był czas na zadawanie przez posłów pytań pełnomocnikowi. Znakomitą większość pytań zadali przedstawiciele Prawa i Sprawiedliwości, jednak kierowali je przeważnie pod adresem rządu, a zwłaszcza obecnego na sali obrad wiceministra finansów, Macieja Grabowskiego. Pytali m.in. o to, kiedy rząd przygotuje opinię w sprawie projektu omawianej ustawy; co zamierza zrobić, by pomóc samorządom w tak trudnej sytuacji finansowej – czy ma propozycję uczciwego uzupełnienia dochodów JST? Andrzeja Porawskiego, Pełnomocnika Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej pytali, czy jest prawdą, że za 2-3 lata 30 do 50% JST zbankrutuje i rząd będzie musiał je oddłużyć? Jaka będzie sytuacja samorządu w przyszłym roku, jeśli rząd nie podejmie działań? Czy nie nadszedł czas na nową ustawę o dochodach JST? Posłanka Elżbieta Witek z PiS pytała też o ocenę współpracy między rządem a samorządem terytorialnym, skoro przedstawiciele ministra finansów twierdzą, że ich projekty są  pozytywnie opiniowane przez stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Odpowiedzi

Jako pierwszy odpowiadał Maciej Grabowski, wiceminister finansów. Przyznał, że nie ma jeszcze opinii rządu do projektu ustawy. Nie zgodził się z tezą, że przez ostatnie 8 lat JST dostają nowe zadania bez pieniędzy i rachunek jest dla JST ujemny. Przypomniał, że ustawa o dochodach JST, która weszła w życie 1 stycznia 2004 roku zapewniła im niezbędne do realizacji zadań dochody, zwiększyła udziały w podatkach PIT i CIT. W porównaniu z 2004 rokiem dochody JST w 2007 roku były wyższe aż o 87 %, również dzięki zniesieniu różnego rodzaju ulg podatkowych, obniżeniu składki rentowej. Minister przypomniał, że same JST udzielają ulg i zwolnień w podatkach. Odpowiadając na pytanie o konsekwencje przekroczenia progu 60% zadłużenia minister przypomniał zasadę, która przewiduje, że dopiero trwałe jego przekroczenie powoduje ostrą reakcję – najpierw regionalnej izby obrachunkowej, a potem wprowadzenie zarządu komisarycznego. Powiedział też, że minister finansów zastanawia się, czy dodatkowy wskaźnik zadłużenia jest rzeczywiście konieczny. Co do prac KWRiST wiceminister Grabowski uznał, że formuła ta się sprawdza, choć oczywiście nie we wszystkich sprawach strona rządowa i samorządowa mają takie samo zdanie.

Andrzej Porawski rozpoczynając odpowiedź na pytania zaznaczył, że ponieważ wielu posłów było wcześniej samorządowcami, nie będzie musiał zbyt wielu spraw tłumaczyć. Swą wypowiedź podzielił na 2 części – dotyczące kwestii systemowych i szczegółowych. Na pytanie posła Piotra Pyzika z PiS, czy nie nadszedł czas na nową ustawę o dochodach JST Porawski odpowiedział, że zdaniem samorządowców nadszedł na nią czas i stąd przedłożony projekt. „Obowiązująca ustawa bowiem została obliczona przy określonych wydajnościach tych źródeł dochodów, które zostały samorządom przypisane. To nie są źródła, które od nas zależą, tylko są ustanowione przez ustawodawcę. Niektóre zmiany ustaw spowodowały nieodwracalne skutki, w tym zwłaszcza te zmiany w podatku PIT.” – mówił Porawski. Zaznaczył też, że ulgi i zwolnienia z podatków samorządy stosują, by wspierać określone kierunki rozwoju lokalnego. Jeśliby natomiast policzyć ulgi i zwolnienia ustawowe, to przekraczają one dwukrotnie te stosowane przez JST.

Co do współpracy z rządem, Porawski jako sekretarz strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego od lat 12., zaznaczył, że z tym rządem się dobrze współpracuje. Wyjątkiem jest ministerstwo finansów, które nie podjęło dyskusji o sytuacji finansowej samorządu terytorialnego. Wyjaśnił też posłom, że jeśli do prac w parlamencie trafia projekt bez opinii strony samorządowej KWRiST, to oznacza to, że nie spełniał on art. 50 ustawy o finansach publicznych, który mówi, że jeżeli ustawa powoduje skutki, to trzeba je oszacować oraz podać źródła ich finansowania. W związku z tym, że wiele ustaw nie spełnia tego warunku - „przygotowujemy wniosek do Trybunału Konstytucyjnego obejmujący około 30 ustaw w sprawie deliktu ustawowego.” – poinformował Andrzej Porawski posłów.

Na pytanie, czy jest sens omawiać projekt, gdy jest już po dyskusjach nad budżetem odparł, że samorządowcy nawet wolą rozmawiać bez presji czasowej i „spinania na siłę” budżetu.

Nawiązując do danych przytoczonych przez ministra Grabowskiego przyznał, że do roku 2007 dynamika wzrostu dochodów JST była bardzo obiecująca - pozwalała planować rozwój i wykorzystanie środków europejskich. Natomiast po tym roku nastąpił wzrost zadłużenia i deficytu. „Myśmy się skoncentrowali na próbie obrony naszego potencjału rozwojowego. Można jednak sobie wyobrazić, że samorządy będą tylko administrowały i zmniejszą poziom inwestowania. To zaskutkuje tym, że do kasy państwa wpłynie mniej pieniędzy z podatku VAT, PIT i CIT, będzie mniej pracy. Odpowiedź, na którą oczekujemy to odpowiedź o nasz system finansowania w kontekście rozwoju Polski, w kontekście tego, czego oczekują od nas obywatele.” – zakończył swoje wystąpienie Porawski, dziękując wszystkim klubom parlamentarnym za pozytywne odniesienie się do projektu i obietnicę pracy nad nim, by sukces samorządu terytorialnego mógł być kontynuowany.

Związek Miast Polskich