Partycypacja publiczna osób niepełnoletnich

Foto: sxc.hu

Jak wynika z badań zrealizowanych w ramach projektu „Decydujmy razem”, jednym z czynników różnicujących poziom zaangażowania i aktywności obywatelskiej na poziomie lokalnym jest wiek respondentów. Obok osób starszych – powyżej 65. roku życia – najrzadziej włączają się w procesy decyzyjne osoby młode, poniżej 24. roku życia. Opinie i postulaty młodzieży (czy nawet dzieci) mogą mieć jednak istotne – a niekiedy wręcz kluczowe – znaczenie dla władz publicznych. Przykładowo, partycypacja osób niepełnoletnich może okazać się bardzo przydatna w procesie podejmowania decyzji dotyczących budowy placów zabaw czy obiektów sportowych, z których mają korzystać dzieci. Dzieci i młodzież jako użytkownicy lokalnej infrastruktury mają specyficzne potrzeby i oczekiwania, które powinny być uwzględniane przez władze samorządowe. Potrzebę włączania dzieci w procesy decyzyjne podkreślono również w Międzynarodowej Konwencji o Prawach Dziecka, gdzie jest mowa m. in. o prawie dzieci do swobodnego wyrażania swoich poglądów w dotyczących ich sprawach i prawie do artykulacji swojej wiedzy i idei z wykorzystaniem różnych środków przekazu.

W polskich regulacjach prawnych zagadnienie partycypacji publicznej osób niepełnoletnich jest potraktowane dość zdawkowo. Warto jednak podkreślić, że np. ustawa o samorządzie gminnym zawiera unormowania odnoszące się do tej kwestii. Art. 5b ustawy stanowi, że do obowiązków gminy należy podejmowanie działań na rzecz wspierania i upowszechniania idei samorządowej wśród mieszkańców gminy, w tym zwłaszcza wśród młodzieży. W tym celu rada gminy, na wniosek zainteresowanych środowisk, może wyrazić zgodę na utworzenie młodzieżowej rady gminy jako organu o charakterze konsultacyjnym; takie rady nie mają statusu organizacji pozarządowej, nie mają też osobowości prawnej. Powołując radę młodzieżową, rada gminy nadaje jej statut określający tryb wyboru jej członków i zasady jej działania, co w praktyce oznacza, że rozwiązania przyjmowane w poszczególnych gminach mogą być zróżnicowane.

Zgodnie z danymi zawartymi w opublikowanym przez Biuro Analiz Sejmowych opracowaniu „Polityka młodzieżowa” (pod red. G. Zielińskiej), w 2009 roku działało w Polsce ponad 200 rad młodzieżowych. Lakoniczna regulacja prawna sprawia jednak, że ich ich funkcjonowanie w praktyce wiąże się z rozmaitymi problemami. Wydaje się więc, że instrumenty partycypacji publicznej młodzieży i dzieci są bardzo skromne. Podstawą do uczestnictwa osób niepełnoletnich w samorządowych procesach decyzyjnych mogą jednak być również przepisy, w których nie ma wprost mowy o mieszkańcach z tej właśnie kategorii wiekowej.

Wojewoda zachodniopomorski wydał 6 marca bieżącego roku rozstrzygnięcie nadzorcze dotyczące możliwości partycypacji publicznej osób niepełnoletnich w formie udziału w konsultacjach społecznych (sygn. akt NK.4.4131.166.2013.SA). Rada gminy Grzmiąca podjęła uchwałę w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami Gminy Grzmiąca; w § 3 załącznika do uchwały rada zawęziła krąg osób uprawnionych do udziału w konsultacjach do pełnoletnich mieszkańców gminy. To właśnie sformułowanie wzbudziło zastrzeżenia organu nadzoru. Wojewoda przypomniał, że zgodnie z unormowaniami ustawowymi, konsultacje społeczne są kierowane do mieszkańców gminy, którymi są „osoby stale zamieszkujące na obszarze tej gminy”. Przepisy ustawy o samorządzie gminnym nie zawierają przy tym „upoważnienia dla rady gminy do samodzielnego ograniczania kręgu osób uprawnionych do udziału w konsultacjach.

Uprawnienie rady gminy do określenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji oznacza, iż rada gminy w drodze uchwały powinna określić m.in. kto inicjuje konsultacje, sposób, reguły ustalania wyników oraz formę ich przekazania do wiadomości społeczności lokalnej. W pojęciu zasad i trybu przeprowadzania konsultacji nie mieści się natomiast doprecyzowanie postanowieniami uchwały rady gminy kategorii osób uprawnionych do udziału w konsultacjach.” Ograniczając krąg uprawnionych wyłącznie do osób pełnoletnich rada gminy przekroczyła upoważnienie ustawowe i naruszyła tym samym art. art. 94 Konstytucji RP, który stanowi, iż organy samorządu terytorialnego na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. W związku z tym, konieczne i uzasadnione było wyeliminowanie sformułowania „pełnoletni” z treści załącznika do uchwały rady gminy. W praktyce oznacza to, że rada nie może zakazać udziału w konsultacjach społecznych osobom niepełnoletnim.

Warto podkreślić przy tym, że partycypacja publiczna młodzieży i dzieci ma nie tylko znaczenie opiniodawcze czy „legitymizujące”, ale odgrywa też doniosłą rolę jako element edukacji obywatelskiej sprzyjający formowaniu nawyku aktywnego udziału w życiu lokalnej społeczności.

Biuletyn Kompas