25 października 2015 roku obywatele wybiorą 460 posłów oraz 100 senatorów. O miejsce w Sejmie ubiega się 7896 kandydatów, natomiast do izby wyższej kandyduje 425 osób. Praca posła wydaje się więc dość intratnym zajęciem, skoro przyciąga aż tylu chętnych mimo, iż cieszy się on prestiżem ledwie 32% społeczeństwa (CBOS listopad 2013 r.). Brak poważania w oczach obywateli rekompensuje wiele przywilejów, na które posłowie i senatorowie mogą liczyć w ciągu 4 lat kadencji.

Warunki pracy

Parlamentarzyści – wg ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora – muszą mieć zapewnione niezbędne warunki do skutecznej realizacji swoich obowiązków oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu. W związku z tym parlamentarzyści tworzą biura poselskie, senatorskie lub poselsko-senatorskie w celu obsługi swojej działalności w terenie. Poseł ma obowiązek utworzenia jednego biura (tzw. biura podstawowego), a koszty jego funkcjonowania pokrywane są z ryczałtu, który wynosi obecnie 12 150 zł miesięcznie, a w przypadku orzeczonej niepełnosprawności kwota ta może zostać zwiększona maksymalnie o 50%. Parlamentarzysta może tworzyć także filie swego biura, choć nie wpływa to na wysokość otrzymywanego ryczałtu. W miejscowości, gdzie poseł lub senator nie otworzył biura, powinien liczyć na pomoc organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego w udostępnieniu lokalu na czas odbywania dyżuru poselskiego lub senatorskiego.

Z ryczałtu pokrywane są wydatki na wynagrodzenia w biurach poselskich, tłumaczenia, ekspertyzy i opinie, usługi telekomunikacyjne oraz wydatki bieżące, w tym czynsz za lokal wynajęty na biuro, opłaty za media, koszt materiałów biurowych itp.

Wiele kontrowersji budzi fakt pokrywania z ryczałtu przejazdów poselskich w związku z wykonywaniem mandatu - tzw. kilometrówek. Limit przejazdów, jaki poseł może rozliczyć wynosi 3500 kilometrów miesięcznie, co oznacza zwrot do 2 925 zł (to daje kwotę 35 100 zł rocznie). Według przepisów ryczałt nie może być wykorzystywany na działalność partii politycznych, kół i klubów poselskich ani na prowadzenie kampanii wyborczej.

Posłowie i senatorowie mogą zrzeszać się w klubach i kołach (poselskich, senackich, parlamentarnych), a obsługę ich działalności zapewniają biura. Kluby i koła otrzymują środki finansowe na pokrycie kosztów swojej działalności, w tym na pokrycie kosztów działalności biur klubów i kół, w wysokości i na zasadach określonych wspólnie przez Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu.

Zarobki i inne gratyfikacje

Parlamentarzysta, który zdecyduje się poświęcić tylko pracy posła lub senatora ma prawo do otrzymywania uposażenia, które odpowiada wysokości wynagrodzenia podsekretarza stanu – tj. 9 892,30 złotych brutto. Większość parlamentarzystów korzysta z bezpłatnego urlopu na czas kadencji lub zawiesza działalność gospodarczą, choć część woli w dalszym ciągu koncentrować się na aktywności pozaparlamentarnej, zwłaszcza gdy przynosi ona zdecydowanie większy dochód. Każdemu parlamentarzyście (zawodowemu i niezawodowemu) przysługuje nieopodatkowana dieta w wysokości 2743,08 złotych miesięcznie. Dodatkowo poseł lub senator będący przewodniczącym lub wiceprzewodniczącym komisji może liczyć na dodatki funkcyjne (od 10 do 20% kwoty uposażenia), choć nie mogą one w sumie wynieść więcej niż 35% uposażenia.

W momencie, gdy parlamentarzysta nie zostanie ponownie wybrany przysługuje mu odprawa w wysokości trzech uposażeń. Jeśli poseł lub senator otrzymał urlop bezpłatny, po zakończeniu urlopu lub po wygaśnięciu mandatu, poprzedni pracodawca jest obowiązany go zatrudnić na tym samym lub równorzędnym pod względem płacowym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem identycznym do tego, gdyby poseł lub senator nie skorzystał z urlopu bezpłatnego. Rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu (za wyjątkiem stosunku pracy z wyboru).

W przypadku, gdy parlamentarzysta nie realizuje swojego podstawowego prawa i obowiązku tj. czynnego uczestnictwa w pracach Sejmu lub Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów, wtedy Marszałek zgodnie z regulaminem Izby może zarządzić obniżenie uposażenia i diety (albo jednego ze świadczeń) o 1/30 za każdy dzień w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności lub za niewzięcie udziału w ponad 1/5 głosowań w danym dniu.

Parlamentarzysta zgodnie z art. 43 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora ma prawo do bezpłatnego przejazdu środkami publicznego transportu zbiorowego oraz przelotów w krajowym przewozie lotniczym na terenie kraju oraz bezpłatnych przejazdów środkami publicznej komunikacji miejskiej. Bezpłatny przejazd odbywa się na podstawie ważnej legitymacji poselskiej/senatorskiej.

Posłom lub senatorom, którzy nie są zameldowani na pobyt stały w Warszawie i nie posiadają prawa do lokalu w tym mieście, przysługuje zakwaterowanie w Domu Poselskim. W razie braku możliwości zakwaterowania w Domu Poselskim (z braku wolnych pokoi), posłowie mogą wynająć kwatery prywatne na podstawie zawartych przez siebie umów najmu. Koszt zakwaterowania posła w Domu Poselskim został wyceniony na kwotę 2.200 zł miesięcznie, stąd opłata za wynajęcie kwatery prywatnej pokrywana przez Kancelarię Sejmu nie może przekroczyć tej kwoty.

Posłowie i senatorowie oraz członkowie ich rodzin są uprawnieni do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych, dlatego też zgodnie z przepisami parlamentarzyści i ich rodziny mogą korzystać z pożyczek na zakup lub remont mieszkania w wysokości do 25000 albo 20000 zł, których oprocentowanie wynosi 3% od pożyczki udzielonej na okres do 12 miesięcy oraz 4% od pożyczki udzielonej na okres do 24 miesięcy.

Parlamentarzyści, także ci, którzy w przeszłości pełnili tę funkcję, mogą starać się o otrzymanie zapomogi w wysokości do 2200 zł. Bezzwrotna zapomoga może być udzielona posłom i senatorom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej albo dotkniętym wypadkiem losowym. W przypadku śmierci zapomoga bezzwrotna może być udzielona także członkom rodziny parlamentarzysty.

Immunitet

Jednym z kluczowych przywilejów parlamentarzysty stanowi immunitet, który ma charakter materialny i formalny. Immunitet materialny polega na niemożności pociągnięcia parlamentarzysty do odpowiedzialności za czynności bezpośrednio wchodzące w zakres obowiązków parlamentarnych np. zgłaszane wnioski, wystąpienia czy głosowania. Ochrona parlamentarzysty trwa w trakcie sprawowania mandatu, ale i po ustaniu mandatu, przy czym nie może zostać uchylona. Za swoją działalność związaną ze sprawowanym mandatem poseł i senator może ponosić odpowiedzialność dyscyplinarną lub finansową na zasadach określonych w ustawie oraz w regulaminach Sejmu lub Senatu. W przypadku, gdy poseł lub senator naruszy prawa osób trzecich, może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej, ale tylko za zgodą Sejmu lub Senatu.

Immunitet formalny parlamentarzysty w aspekcie procesowym oznacza ograniczenie pociągnięcia do odpowiedzialności prawnej na czas pełnienia funkcji. W przypadku posłów i senatorów ograniczenie to rozpoczyna się z dniem ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu. Immunitet dotyczy czynów popełnionych do dnia wygaśnięcia mandatu, w tym czynów popełnionych przed dniem ogłoszenia wyników wyborów, choć nie ma zastosowania w postępowaniu karnym, wszczętym przed dniem ogłoszenia wyników wyborów wobec osoby, która została wybrana na posła lub senatora. Pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej może zostać dokonane za zgodą bezwzględnej większości ustawowej liczby posłów lub senatorów. W razie zgody izby, parlamentarzysta zostaje pozbawiony immunitetu tylko w konkretnej sprawie zgłoszonej we wniosku.

W związku z nowelizacją ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora, które weszły w życie we wrześniu 2015 roku, przyjęcie przez parlamentarzystę mandatu karnego za wykroczenie drogowe albo uiszczenie przez niego grzywny, w przypadku ukarania mandatem karnym zaocznym, stanowi oświadczenie o wyrażeniu przez niego zgody na pociągnięcie go do odpowiedzialności. Oznacza to, że nie będzie potrzeby angażowania Prokuratora Generalnego i Marszałka odpowiedniej izby, aby uruchomić procedurę zezwalającą na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej, zwłaszcza, gdy ten będzie chciał dobrowolnie poddać się karze.

Z immunitetem formalnym związany jest aspekt nietykalności, który uniemożliwia zatrzymanie lub aresztowanie parlamentarzysty bez zgody Sejmu lub Senatu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu posła lub senatora musi zostać niezwłocznie powiadomiony Marszałek Sejmu lub Marszałek Senatu i na jego żądanie poseł lub senator musi zostać natychmiast zwolniony. Jedynie Sejm lub Senat mogą wyrazić zgodę na zatrzymanie lub aresztowanie posła albo senatora, co zostaje podjęte w drodze uchwały popartej przez bezwzględną większość ustawowej liczby posłów lub senatorów. Wymóg uzyskania zgody Sejmu lub Senatu nie dotyczy wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu.

*Dr Paweł Jakubowski – politolog, prawnik, Wydział Politologii UMCS