O szacunku, powadze i porządku słów kilka

Rozprawa przed SO w Warszawie. Foto: warszawa.so.gov.pl

Po zapoznaniu się z wieloma wypowiedziami, które padły w kontekście narastającego problemu braku szacunku dla sądów doszedłem do wniosku, iż niektórzy mają chyba problem ze zrozumieniem istoty całego problemu. Dopatrują się oni bowiem w szacunku do sądu jakiejś nagrody za właściwe zachowanie sędziego, czy wydawanie wyroków zgodnych z oczekiwaniem społecznym. Raz po raz napotykałem bowiem na stwierdzenie, iż to co się dzieje w sądach - czyli "skandaliczne" (znaczy inne, niż komentator by chciał) wyroki - sprawia, że sędziowie na szacunek nie zasługują. No i oczywiście, dopóki sądy się nie zlustrują i nie zostaną poddane "kontroli społecznej" (chyba pod postacią jakiegoś nowego wcielenia IRChy) to nie może być mowy o szacunku dla sądów. Inaczej mówiąc sędziowie mają sobie na szacunek zasłużyć, a jeśli wsłuchać się w vox populi to najlepiej poprzez szybkie i surowe ukaranie każdego, o kim w gazetach napiszą, że coś złego komuś zrobił.

Na początku nie bardzo to rozumiałem, bo do tej pory wydawało mi się, że to wszystko, czego oczekuję od osób przychodzących do sądu to głównie przestrzeganie zwykłych reguł grzeczności i kultury w relacjach z osobą zajmującą wyższą rangę od nas. Czy faktycznie podporządkowanie się tym obowiązkom wymaga aż tak wielkich poświęceń, by wymagało to z mojej strony jakichś szczególnych zasług? Cóż takiego jest w moich oczekiwaniach, co do zachowania osób przychodzących na salę, że jakiekolwiek uchybienia z mojej strony pozbawiają mnie prawa żądania podporządkowania się im? Ano popatrzmy.

Otóż po pierwsze, oczekuję zachowania powagi należnej postępowaniu sądowemu. Inaczej mówiąc oczekuję, że osoby przychodzące do sądu będą podchodziły do tego poważnie, że będą traktowały tę wizytę w sposób szczególny, jako ważne wydarzenie, że nie będą lekceważyć sądu jako instytucji, mnie jako sędziego i sprawy, w której biorą udział. Od osób przychodzących do sądu oczekuję więc, na przykład, odpowiedniego stroju - w zagranicznych poradnikach dla podsądnych piszą, że do sądu należy się ubrać jak na ważną rozmowę w sprawie pracy i dokładnie tyle mi wystarczy. Nie żądam, by panowie stawiali się pod krawatem, a panie w garsonkach, ale przepraszam bardzo, koszulka z narysowanym przekrojem przez sedes, bermudy w kratkę i klapki to nie jest strój w którym powinno się stawać przed sądem. Oczekuję też, że osoby wchodzące na salę zostawią w szatni okrycia, siatki z zakupami i walizki na kółkach. I kategorycznie nie życzę sobie rozkładania się na ławach, trzymania rąk w kieszeniach, żucia gumy, strojenia głupich min, dowcipkowania, i innych "luzackich" zachowań.  To jest sąd, a nie knajpa.

Po drugie, oczekuję zachowania porządku. Oczekuję, że strony dostosują się do zasady, że jak ja mówię, to oni słuchają. I że to ja decyduję kto mówi, a kto słucha. Nie życzę sobie dyskutowania na sali ani ze mną ani z drugą stroną. Nie chcę słyszeć "bieżących komentarzy" do zeznań świadków czy stron, jak również nie życzę sobie widzieć "wyrazów oburzenia" czy aprobaty do zeznań. Sąd to nie bazar i tu nie ma miejsca na kłótnie i targowanie się. Jeśli zaś chodzi o publiczność, to chciałbym, żeby nie zapominała, że przyszła na salę rozpraw w charakterze widzów, a nie kibiców. Mają więc zachowywać się jak widzowie, to znaczy słuchać i nie przeszkadzać. Tak jak w teatrze nie należy komentować wydarzeń na scenie, tak też i podczas rozprawy nie chcę słyszeć ze strony ław publiczności jakichkolwiek komentarzy, podpowiedzi ani gniewnych pomruków. Nie chcę słyszeć też szeptów, pisków telefonów komórkowych, szeleszczenia reklamówek, stuków, puków i szurania. Kategorycznie nie życzę sobie też jakichkolwiek demonstracji poparcia czy potępienia dla którejś ze stron - i to nieważne czy okrzykami i transparentami, czy też poprzez ustawianie na ławach zdjęć zmarłych albo noszenie koszulek z hasłami. Zresztą wymagania dotyczące adekwatnego stroju powinny tyczyć się także publiczności. I tyle. To wszystko. Czy to tak wiele?

Wydaje mi się, że sednem problemu jest niezrozumienie tego, czym jest, i w czym ma się przejawiać ów szacunek dla sądów. Otóż szacunek ten należy się nie sędziemu wydającemu konkretny wyrok, lecz sądowi jako instytucji sprawującej władzę sądowniczą - i należny jest on jej niezależnie od tego, kto ową władzę faktycznie wykonuje siedząc za stołem. I sędziowie, i strony postępowań, i inne osoby przychodzące do sądu mają więc obowiązek zachowywać się w sposób adekwatny do miejsca, w którym się znaleźli. Sędziowie powinni być punktualni, zawsze przygotowani do rozprawy, umiejętnie panować nad salą, zachowywać się godnie, nie podnosić bez potrzeby głosu. Strony powinny podporządkować się regułom postępowania, zachować należytą powagę, odnosić się do sędziego z szacunkiem należnym sprawowanej przez niego władzy, nie odzywać się bez udzielenia im głosu. Wszyscy inni, świadkowie, publiczność, powinni pamiętać, gdzie przyszli, zachować spokój i powstrzymywać się od zachowań naruszających porządek. Każdy ma swoje obowiązki w tym zakresie, i każdy ma obowiązek się do nich dostosować, niezależnie od tego, czy inni także się im podporządkowują. Bo powaga sądu jest ponad nimi wszystkimi.

Jeżeli komuś trudno to zrozumieć, to niech zamiast sądu podstawi do tego rozważania kościół. To także miejsce szczególne, w którym należy dostosować się do określonych reguł zachowania, zachowywać się w nim godnie. Przyjść w adekwatnym stroju, zachować ciszę i spokój, wyłączyć telefon komórkowy i nie robić niczego, co mogłoby zakłócić spokój tego miejsca, i niczego, co mogłoby zostać odebrane jako obraźliwe lub lekceważące. A to wszystko nie dlatego że ksiądz ma zawsze uprasowaną sutannę, msze rozpoczyna punktualnie,  wygłasza piękne kazania, i naznacza każdemu właściwą pokutę. Po prostu szacunek należy się miejscu i władzy przyznanej duchownemu, niezależnie od tego jaką on jest osobą. I nikt chyba nie powie, że skoro ksiądz na mszę się spóźnia to nie może mieć pretensji o to, że ktoś w czasie mszy rozmawia przez telefon. Dlaczego więc spóźnianie się przez sędziego na rozprawę ma tłumaczyć niewłaściwe zachowania podsądnych?

Powaga sądu, powaga władzy sądowniczej jest wartością samą w sobie. Podważając ją podważa się sam fundament państwa prawa, które nie może istnieć bez skutecznego wymiaru sprawiedliwości. Między innymi dlatego w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zastrzeżono, iż dla ochrony powagi władzy sądowniczej dozwolone jest nawet ograniczanie wolności słowa i swobody wypowiedzi. Szkoda tylko, że teoria sobie, a praktyka sobie...
Sub iudice