Niemcy: Antyterrorystyczna Baza Danych w świetle praw podstawowych

Utworzenie Antyterrorystycznej Bazy Danych (dalej: ABD) jako wspólnej bazy danych dla różnych służb, ograniczonej z założenia do samego informowania o istnieniu określonych danych, a stwarzającej do nich dostęp jedynie w celu wykonania zadań operacyjnych w wyjątkowych sytuacjach niecierpiących zwłoki, jest w swych podstawowych założeniach zgodne z ustawą zasadniczą (UZ).

Regulacje umożliwiające wymianę informacji pomiędzy służbami policyjnymi a wywiadowczymi podlegają podwyższonemu rygorowi ograniczeń konstytucyjnych ze względu na prawo obywateli do informacyjnego samostanowienia. Z praw podstawowych wynika niepisana zasada rozdziału tych dwóch typów służb w zakresie pozyskiwania i wymiany informacji, która może ulec naruszeniu jedynie w szczególnych wypadkach. Nieograniczone zapisywanie w ABD danych zdobytych z naruszeniem praw do tajemnicy korespondencji oraz nienaruszalności mieszkania godzi w art. 10 ust. 1 oraz art. 13 ust. 1 UZ.

31.12.2006 roku weszła w życie Ustawa o ABD (dalej: UABD). Centralną oś nowej instytucji tworzyć miała baza danych, w której miały być gromadzone i łączone ze sobą dane o charakterze osobistym zebrane przez służby policyjne i wywiadowcze Federacji oraz Landów w celu ich udostępnienia upoważnionym podmiotom. Warunkiem dostępu do ABD było zaistnienie takiej konieczności w trakcie wykonywania własnych czynności operacyjnych w celu zwalczania lub monitorowania międzynarodowego terroryzmu. Dane zapisywano w porządku systematycznym, umożliwiającym wszechstronne poszukiwania. Znalezienie choćby jednego szukanego hasła otwierało dostęp do wszystkich danych typu podstawowego w określonej sprawie. Dane typu zawansowanego wydawane były, poza uregulowanymi wypadkami nagłymi, jedynie za zgodą podmiotu, który je pierwotnie pozyskał. „B” dostrzega zagrożenie z różnych przepisów tej ustawy, m. in. dla jego prawa do informacyjnego samostanowienia z art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1, tajemnicy korespondencji z art. 10 oraz nienaruszalności mieszkania wg art. 13 UZ. Skarga dotyczyła również złamania zasady rozdziału informacyjnego między różnymi typami służb wynikającej z art. 87 ust. 1 zd. 2 UZ.

Skarga „B” jest dopuszczalna i w części uzasadniona. UABD narusza sferę ochronną wszystkich trzech przytoczonych praw podstawowych (ograniczając tym samym ich obowiązywanie), gdyż nakazuje gromadzenie i zapisywanie w jednej bazie danych wszystkich informacji pozyskanych (legalnie) z różnych, osobnych źródeł oraz dlatego, że stwarza liczne uprawnienia i możliwości dla służb poszukujących informacji. W przypadku prawa do informacyjnego samostanowienia, ingerencja ustawodawcy jest znacząca. Odpowiednio ważna jest jednak również usprawiedliwiająca ją konieczna potrzeba wykrywania i zwalczania międzynarodowego terroryzmu. W ogólnym podsumowaniu sama koncepcja takiej bazy danych nie narusza jeszcze konstytucyjnych wymogów proporcjonalności, przy założeniu jednak, że ustawodawca właściwie ujmie newralgiczne punkty jej regulacji. Dotyczy to szczególnie zasady jednoznacznego formułowania przepisów oraz nakazu dostatecznego ograniczenia udzielonych uprawnień przepisami rangi ustawowej wraz z wprowadzeniem efektywnych mechanizmów kontrolnych. UABD w swoim aktualnym kształcie spełnia te wymogi, za wyjątkiem kilku przepisów uchybiających zasadzie określoności i naruszających przez to wspomniane prawo podstawowe. § 1 ust. 2 UABD uprawnia do korzystania z bazy danych niedostatecznie doprecyzowane „dalsze operacyjne służby policyjne“, co narusza również zasadę informacyjnego rozdziału służb. Wieloznacznie brzmią również ustawowe kryteria zapisu informacji z § 2 zd. 1 nr 2 UABD (np. „stosujących bezprawną przemoc“). Reguły UABD dotyczące korzystania z danych pozostają natomiast wyłącznie wtedy proporcjonalne, jeśli bardzo ściśle stosowane będę przepisy zapewniające przejrzystość, prawo do dochodzenia własnych praw oraz nadzoru służbowego.

Nie znajdują natomiast dostatecznego usprawiedliwienia przepisy UABD naruszające dwa pozostałe z wymienionych praw podstawowych, gdyż zdobywanie danych, a w szczególności ich przekazywanie oraz stosowanie w innym celu podlegają, jako ograniczenia tych praw, szczególnie zaawansowanemu rygorowi konstytucyjnemu. UABD tych standardów nie gwarantuje, gdyż umożliwia dostęp do danych z pominięciem szczególnych ograniczeń związanych np. z przeszukiwaniem mieszkania lub stosowaniem posłuchu telefonicznego. Umożliwia to pozyskiwanie danych przez nieuprawnione podmioty.

Postanowienie Federalnego Sądu Konstytucyjnego  z 19.03.2013, 1 BvR 2635/12

Źródło: Newsletter z polskim i niemieckim orzecznictwem - wydanie 3/ 2013, Zespół redakcyjny Newslettera Katedry Polskiego Prawa Publicznego, Europejskiego i Gospodarczego Wydziału Prawa Europejskiego, Uniwersytet Viadrina.