XX. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 3 ustawy nowelizującej jest zgodny z zasadą ochrony praw nabytych oraz zasadą ochrony interesów w toku wynikającymi z art. 2 Konstytucji.

Kwestionowany przepis jest regulacją przejściową, która przyznaje pracownikom zatrudnionym co najmniej 5 lat w służbie prawnej Trybunału możliwość przystąpienia do egzaminu sędziowskiego w terminie 36 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej. Trybunał uznał, że zaskarżony przepis przyznaje wystarczający termin realizacji uprawnienia nabytego przez pracowników zatrudnionych co najmniej 5 lat w służbie prawnej Trybunału. Ustawodawca bez żadnych dodatkowych wymagań (np. konieczności dalszego zatrudnienia w Biurze Trybunału Konstytucyjnego czy nawet dalszego wykonywania czynności związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa) przyznał pracownikom, którzy nabyli prawo do przystąpienia do egzaminu sędziowskiego, 3-letni termin na podjęcie decyzji, przygotowanie się i przystąpienie do tego egzaminu. Kwestionowany przepis, jak wskazuje przebieg procesu legislacyjnego, został przewidziany przez ustawodawcę w celu zabezpieczenia praw nabytych przez określoną grupę pracowników Trybunału, czy ewentualnych przedsięwzięć rozpoczętych pod rządami ustawy o TK, i umożliwia ich realizację w określonym przedziale czasowym.

 

XXI. 1. Trybunał Konstytucyjny, przystępując do rozpoznawania niniejszej sprawy, wyłączył stosowanie określonych przepisów ustawy o TK po nowelizacji, które uniemożliwiały wydanie orzeczenia bez zwłoki. Dotyczyło to: 

- wymagania udziału co najmniej 13 sędziów Trybunału do orzekania w pełnym składzie (por. art. 44 ust. 3),

- wyznaczania terminów rozpraw, na których rozpoznawane są wnioski, według kolejności wpływu spraw do Trybunału (por. art. 80 ust. 2),

- wyznaczania terminów rozpraw w sprawach orzekanych w pełnym składzie nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie (por. art. 87 ust. 2),

- wydawania orzeczeń w pełnym składzie większością 2/3 głosów (por. art. 99 ust. 1).

Pomijając w procesie stosowania prawa powyższe regulacje, Trybunał nie przesądzał jednak na początku postępowania kwestii ich mocy obowiązującej czy zgodności z Konstytucją. Rozpoznanie sprawy wykazało, że wszystkie wymienione przepisy są niezgodne z Konstytucją, niezależnie od niekonstytucyjności całej ustawy nowelizującej.  To znaczy,  że ich pominięcie  podczas ustalania właściwych podstaw orzekania w niniejszej sprawie nie wpłynęło na prawidłowość wydanego wyroku.

2. Odnosząc się do skutków prawnych orzeczenia o niekonstytucyjności ustawy nowelizującej ze względu na wadliwy tryb jej uchwalenia, Trybunał stwierdził, że powoduje ono, iż od dnia ogłoszenia orzeczenia Trybunału anulowane zostają wszelkie skutki prawne, które ustawa nowelizująca wywołała w systemie prawnym. Inaczej mówiąc, orzeczenie Trybunału odwracające skutki prawne wywołane ustawą nowelizującą spowodowało przywrócenie stanu prawnego sprzed nowelizacji. Trybunał zwrócił uwagę, że postanowienia ustawy o TK z 25 czerwca 2015 r., których domniemanie konstytucyjności nie zostało obalone, ani nawet zakwestionowane, zostały zastąpione ustawą nowelizującą, niezgodną z Konstytucją.

Stwierdzenie  niekonstytucyjności ustawy nowelizującej oraz ukształtowanych przez nią przepisów ustawy o TK rodzi jednocześnie konieczność ustalenia podstaw prawnych dalszego procedowania w sprawach, które zostały do Trybunału wniesione:

- przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, tj. przed 28 grudnia 2015 r., oraz

- od tego dnia, w tym w okresie między wejściem w życie tej ustawy a ogłoszeniem niniejszego wyroku, tj. między 28 grudnia 2015 r. a 9 marca 2016 r.

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału oraz jednolitym stanowiskiem doktryny, przepisy uznane przez Trybunał za niezgodne z Konstytucją  nie mogą być stosowane do żadnych sytuacji z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Skoro skutkiem orzeczenia Trybunału jest powrót do stanu prawnego sprzed nowelizacji, to ustawa o TK w brzmieniu sprzed nowelizacji ma zastosowanie do sytuacji prawnych (stanów prawnych), które trwają w chwili ogłoszenia orzeczenia Trybunału, oraz do sytuacji prawnych (stanów prawnych), które wystąpią w przyszłości.

W odniesieniu do pierwszej grupy spraw Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że sprawy wniesione do Trybunału przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, tj. przed 28 grudnia 2015 r., powinny zostać rozpoznane według przepisów ustawy o TK sprzed nowelizacji lub – w niektórych przypadkach – według przepisów ustawy o TK z 1997 r. Wynika to z regulacji intertemporalnej zawartej w art. 134 w związku z art. 139 ustawy o TK.

Druga grupa spraw to te, które wpłynęły do Trybunału od wejścia w życie ustawy nowelizującej, tj. od 28 grudnia 2015 r. Sprawy te, zgodnie z postanowieniem ustawodawcy, miały być rozpatrywane na zasadach w niej określonych. Trybunał stwierdził jednak niezgodność z Konstytucją ustawy nowelizującej, co spowodowało anulowanie jej skutków prawnych.  Powoduje to tym samym przywrócenie stosowania przepisów ustawy o TK w brzmieniu sprzed nowelizacji. Stąd też sprawy wniesione do Trybunału od 28 grudnia 2015 r. do dnia ogłoszenia niniejszego wyroku, a także sprawy,  które wpłyną po jego ogłoszeniu, również powinny zostać rozpatrzone według  tych przepisów.

W świetle wskazanych wyżej argumentów, skutkiem niniejszego orzeczenia jest brak możliwości stosowania rozwiązań przewidzianych w ustawie nowelizującej do jakichkolwiek spraw zawisłych przed Trybunałem Konstytucyjnym, bez względu na datę ich wpływu.

3. W części II niniejszego wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 44 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r., w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 9 ustawy nowelizującej, traci moc obowiązującą z upływem 9 (dziewięciu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku. To znaczy, że przepis ten – pomimo obalenia domniemania konstytucyjności całej ustawy nowelizującej – będzie stanowić ramy orzekania przez Trybunał Konstytucyjny we wskazanym okresie.

4. Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą. Oba te przymioty przynależą orzeczeniom Trybunału od momentu ich wydania, a to w przypadku wyroków Trybunału ma miejsce z chwilą ich ogłoszenia na sali rozpraw. Wówczas następuje potwierdzenie lub obalenie domniemania konstytucyjności zakwestionowanej regulacji prawnej, które nie pozostaje bez wpływu na praktykę dalszego stosowania niekonstytucyjnych przepisów. Utrata mocy obowiązującej przepisów uznanych przez Trybunał za niekonstytucyjne następuje natomiast w dniu ogłoszenia wyroku Trybunału  w  Dzienniku Ustaw, co właściwy organ jest zobowiązany uczynić „niezwłocznie” (art. 190 ust. 2 Konstytucji).  Wtedy ma miejsce  to, co w art. 190 ust. 3 Konstytucji zostało określone mianem „wejścia w życie orzeczenia Trybunału”.

Trybunał Konstytucyjny w swoim dotychczasowym orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że przepis, którego domniemanie konstytucyjności zostało obalone mocą wyroku Trybunału, ale który czasowo pozostaje w systemie prawa, podlega stosowaniu z uwzględnieniem zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji). Uchylenie domniemania konstytucyjności ma znaczenie przede wszystkim  dla samego Trybunału. Trybunał jest bowiem z urzędu zobowiązany do respektowania swoich wyroków jako ostatecznych i mających moc powszechnie obowiązującą.

Ma to oczywiście znaczenie także dla sądów, jako organów stosujących prawo, które nie mogą pomijać wydanych orzeczeń Trybunału także przed formalną utratą mocy obowiązującej przez przepisy uznane za niekonstytucyjne. Trybunał Konstytucyjny jest w szczególny sposób związany wspomnianą zasadą bezpośredniego stosowania Konstytucji, ponieważ ustrojodawca przesądził, że sędziowie Trybunału podlegają tylko Konstytucji. Z tego też powodu do dnia utraty mocy obowiązującej w następstwie ogłoszenia niniejszego wyroku w Dzienniku Ustaw Trybunał jest zobowiązany w swojej dalszej działalności orzeczniczej do pomijania przepisów ustawowych, których domniemanie konstytucyjności zostało mocą niniejszego wyroku obalone.

Ostateczność i powszechna moc obowiązująca niniejszego wyroku (art. 190 ust. 1 Konstytucji) oznacza, że w świetle Konstytucji nie może on zostać skutecznie zakwestionowany przez inne organy państwa. Organy te są natomiast zobowiązane do jego wykonania i respektowania. Należy równocześnie podkreślić, że wyrok ten nie zamyka możliwości dokonywania przez ustawodawcę zmian ustawowych w zakresie organizacji i trybu postępowania przed Trybunałem. Modyfikacje te  muszą się jednak mieścić w ramach wyznaczonych przez Konstytucję.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był wiceprezes TK Stanisław Biernat.