Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał 22 października, że ograniczenia swobody przepływu kapitału w odniesieniu do przedsiębiorstw prowadzących działalność na rynku energii elektrycznej i gazu mogą być zgodne z prawem europejskim. W tym kontekście, cele w postaci zapewnienia niezakłóconej konkurencji służącej ochronie konsumentów oraz zabezpieczenia dostaw energii stanowią nadrzędne względy interesu ogólnego.

Stosownie do dyrektyw z 2003 r., prawo Unii w dziedzinie rynku wewnętrznego energii elektrycznej i gazu ziemnego ma na celu, w szczególności, stworzenie otwartego i przejrzystego rynku, zapewnienie operatorom systemów dystrybucyjnych niedyskryminacyjnego i przejrzystego dostępu do sieci, a także zachowanie uczciwej konkurencji.

Zgodnie z niedawno wprowadzonymi w Królestwie Niderlandów przepisami, inwestorzy prywatni nie mogą nabywać ani posiadać akcji lub udziałów w kapitale działających na terytorium Niderlandów operatorów systemów dystrybucyjnych energii elektrycznej i gazu („zakaz prywatyzacji”). Ponadto zakazane jest istnienie powiązań własnościowych lub stosunku kontroli między, z jednej strony, spółkami należącymi do grupy, w skład której wchodzi tego rodzaju operator a, z drugiej strony, spółkami należącymi do grupy, w skład której wchodzi przedsiębiorstwo zajmujące się na tym samym terytorium produkcją, dostarczaniem albo obrotem energią elektryczną lub gazem („zakaz powiązań grupowych”). Prawo krajowe zakazuje wreszcie prowadzenia przez operatora lub grupę, do której ten operator należy, działalności ubocznej mogącej negatywnie wpływać na zarządzanie systemem.

W chwili wprowadzania tych przepisów, spółki Essent, Eneco i Delta były przedsiębiorstwami zintegrowanymi pionowo prowadzącymi na terytorium Niderlandów działalność w zakresie produkcji, dostarczania i obrotu energią elektryczną i gazem, a także w zakresie zarządzania i eksploatacji systemów dystrybucyjnych energii elektrycznej i gazu na tym samym terytorium.

Na skutek ustanowienia przepisów krajowych wprowadzających zakaz prywatyzacji, powiązań grupowych i działalności ubocznej spółka Essent NV została w dniu 1 lipca 2009 r. podzielona na dwie niezależne spółki, to jest spółkę Enexis Holding NV, prowadzącą działalność w zakresie zarządzania systemem dystrybucyjnym gazu i energii elektrycznej na terytorium Niderlandów, której cały kapitał jest w posiadaniu władz publicznych, oraz spółkę Essent NV, prowadzącą działalność w zakresie produkcji, dostarczania i obrotu energią elektryczną i gazem. Spółka ta została wykupiona przez niemiecką grupę działającą w sektorze energetycznym, RWE AG. Spółki Eneco Holding NV i Delta NV nie zostały podzielone, lecz wyznaczyły spółki córki Stedin Netbeheer BV i Delta Netwerkbedrijf BV jako operatorów należących do nich systemów dystrybucyjnych.

W tych okolicznościach spółki Essent, Eneco i Delta wniosły sprawę do sądów krajowych, argumentując, że przepisy krajowe są sprzeczne  ze swobodą przepływu kapitału. Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Królestwa Niderlandów), rozpoznający sprawę w ostatniej instancji, postanowił zwrócić się w tej kwestii do Trybunału Sprawiedliwości.

Trybunał stwierdził po pierwsze, że zakaz prywatyzacji, oznaczający w szczególności, iż inwestorzy prywatni nie mogą nabywać akcji ani udziałów w kapitale operatorów systemów dystrybucyjnych energii elektrycznej i gazu działających na terytorium Niderlandów, mieści się w zakresie unormowania art. 345 TFUE, wyrażającym zasadę neutralności traktatów względem zasad prawa własności w państwach członkowskich, z którego wynika między innymi, że państwa członkowskie mają prawo ustanawiać i zachowywać publiczną własność określonych przedsiębiorstw.

Artykuł 345 TFUE nie powoduje jednak wykluczenia zasad prawa własności obowiązujących w państwach członkowskich z zakresu zastosowania podstawowych reguł traktatu FUE, w tym w szczególności zasady niedyskryminacji, swobody działalności gospodarczej i swobody przepływu kapitału. W związku z tym Trybunał stwierdził, że biorąc pod uwagę skutki zakazu prywatyzacji, zakaz ten stanowi ograniczenie swobody przepływu kapitału.

Jednakże względy leżące u podstaw wyboru systemu własności przyjętego w prawie krajowym są czynnikami, które można brać pod uwagę jako uzasadnienie ograniczenia swobody przepływu kapitału. Do sądu odsyłającego należy dokonanie odpowiednich ustaleń.

W odniesieniu do zakazu powiązań grupowych i zakazu działalności ubocznej Trybunał stwierdził, że stanowią one również ograniczenia swobody przepływu kapitału, które wymagają uzasadnienia.
Trybunał uznał w tej kwestii, że cele w postaci zwalczania szeroko pojętego wzajemnego subsydiowania, w tym wymiany strategicznych informacji, zapewnienia przejrzystości na rynku energii elektrycznej i gazu oraz zapobiegania zakłóceniom konkurencji, wskazane w pytaniu sądu odsyłającego, służą zapewnieniu niezakłóconej konkurencji na rynku produkcji, dostawy i obrotu energią elektryczną i gazem. Zwalczanie wzajemnego subsydiowania służy ponadto zagwarantowaniu wystarczającego poziomu inwestycji w systemy dystrybucyjne energii elektrycznej i gazu.

Zdaniem Trybunału rozpatrywane przepisy krajowe są więc uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego. Zapewnienie niezakłóconej konkurencji jest bowiem również jednym z celów traktatu FUE i ma służyć ochronie konsumentów. Zgodnie zaś z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, ochrona konsumentów należy do nadrzędnych względów interesu ogólnego.

Trybunał stwierdził następnie, że zapewnienie wystarczającego poziomu inwestycji w systemy dystrybucyjne energii elektrycznej i gazu służy zabezpieczeniu dostaw energii, co również należy jego zdaniem do nadrzędnych względów interesu ogólnego.

Wreszcie, zakazy powiązań grupowych oraz działalności ubocznej zostały wprowadzone do prawa niderlandzkiego w drodze ustawy dokonującej między innymi zmiany przepisów krajowych wydanych w celu transpozycji dyrektyw z 2003 r. Nawet jeżeli z dyrektyw tych nie wynika konieczność ustanowienia tego rodzaju zakazów, Królestwo Niderlandów, wprowadzając rozpatrywane środki, dążyło do realizacji celów owych dyrektyw.

W związku z powyższym, cele wskazane przez sąd odsyłający mogą co do zasady, jako nadrzędne względy interesu ogólnego, uzasadniać stwierdzone ograniczenia podstawowych swobód.

Trybunał przypomniał jednak, że ograniczenia te muszą być odpowiednie do zamierzonych celów i nie mogą wykraczać poza zakres niezbędny do ich osiągnięcia, co ustalić powinien sąd odsyłający.

UWAGA: Odesłanie prejudycjalne pozwala sądom państw członkowskich, w ramach rozpatrywanego przez nie sporu, zwrócić się do Trybunału z pytaniem o wykładnię prawa Unii lub o ocenę ważności aktu Unii. Trybunał nie rozpoznaje sporu krajowego. Do sądu krajowego należy rozstrzygnięcie sprawy zgodnie z orzeczeniem Trybunału. Orzeczenie to wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które spotkają się z podobnym problemem.