F. Rymarz: Wybory do PE a wybory krajowe. Podobieństwa i różnice

Ferdynand Rymarz| frekwencja| kadencja| koalicje wyborcze| okręg wyborczy| Państwowa Komisja Wyborcza| Parlament Europejski| progi wyborcze| wybory do Parlamentu Europejskiego

F. Rymarz: Wybory do PE a wybory krajowe. Podobieństwa i różnice
Sala obrad Parlamentu Europejskiego w Strasburgu

Zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego wywołują zainteresowanie wyborców specyfiką tej szczególnej elekcji i skłaniają do  porównania jej do krajowych wyborów parlamentarnych. Wybory do PE nie są w Polsce zupełną nowością, bowiem już dwukrotnie: w 2004 i 2009 roku były organizowane i przeprowadzone. Ich istota nie została jednak do końca rozpoznana przez wyborców, świadczy o tym m. in. bardzo niska frekwencja im towarzysząca: w 2004 roku wyniosła 20,80% a w 2009 – 24.53%. Jest to najniższy w Polsce wynik udziału obywateli w wyborach.

Posłowie do Parlamentu Europejskiego są przedstawicielami narodów państw Unii Europejskiej; nie są związani żadnymi instrukcjami i nie mogą być odwołani. Innymi słowy, reprezentują Polskę w Parlamencie Europejskim i mają m. in. wpływ na uchwalenie prawa i budżetu Unii Europejskiej. Liczba wybieranych  europosłów dla danego kraju jest określona w przepisach prawa UE i aktualnie wynosi dla Polski 51. Kadencja europosła trwa pięć lat (posła na Sejm – cztery lata). Mandatu posła do PE nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm RP albo senatora, z pełnieniem funkcji członka Rady Ministrów ani sekretarza stanu oraz z zajmowaniem stanowiska lub pełnieniem funkcji, których - stosownie do przepisów Konstytucji RP albo ustaw - nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm bądź senatora. Pewne zakazy łączenia mandatu posła do UE z funkcjami i stanowiskami znajdują się również w przepisach UE.

W bieżącym roku UE wyznaczyła krajom członkowskim czas na przeprowadzenie wyborów między dniem 22 a 25 maja; w Polsce wybory do PE odbędą się w niedzielę 25 maja 2014 roku, a kompetencje do ich zarządzenia w drodze postanowienia posiada Prezydent RP, który ogłosi je, nie później niż na 90 dni przed dniem wyborów. (Wybory parlamentarne również zarządza Prezydent RP).

Tryb i zasady wyborów do Parlamentu Europejskiego określa ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku – Kodeks wyborczy. Najogólniej rzecz ujmując, wybory do PE są bardzo podobne do krajowych wyborów parlamentarnych (mają tu odpowiednie zastosowanie przepisy działu III dotyczące wyborów do Sejmu RP, co sprawia, że więcej jest zbieżności niż różnic). Zarówno jedne, jak i drugie są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Wybory do PE przeprowadzają: Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe, rejonowe i obwodowe komisje wyborcze. (W wyborach parlamentarnych nie powołuje się rejonowych komisji wyborczych, które zresztą spełniają jedynie pomocnicze funkcje obliczeniowe z terenu swojego działania).

Zasadnicza różnica występuje w ilości okręgów wyborczych: w wyborach do PE jest ich jedynie 13; w krajowych wyborach parlamentarnych – 41. Okręgami wyborczymi do PE są najczęściej województwa, z wyjątkiem połączenia w jeden okręg: województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego z siedzibą w Olsztynie; małopolskiego ze świętokrzyskim z siedzibą w Krakowie; dolnośląskiego z opolskim z siedzibą we Wrocławiu; lubuskiego i zachodniopomorskiego z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim. Miasto stołeczne Warszawa z częścią powiatów województwa mazowieckiego tworzy jeden okręg, natomiast znaczna liczba powiatów województwa mazowieckiego tworzy drugi okręg – w obu siedzibą okręgowej komisji wyborczej jest Warszawa. Liczba okręgów wyborczych w wyborach do PE zbliżona jest do ilości wojewódzkich komisji wyborczych w samorządowych wyborach do sejmików województw (17).

W okręgu wyborczym do PE nie określa się liczby wybieranych z niego posłów. Prawo zgłaszania kandydatów na posłów do PE (identycznie jak w wyborach parlamentarnych) przysługuje komitetom wyborczym: partii politycznej, koalicji partii oraz wyborców. (Zgłaszanie kandydatów na posłów przez komitety wyborcze wyborców ma charakter iluzoryczny, bowiem raczej nierealne jest pokonanie przez nich 5% progu wyborczego w skali kraju). Wysoki 5% próg wyborczy (klauzule zaporowe) preferuje partie i koalicje wyborcze partii; w wyborach do PE koalicje partii mają nawet znacznie większe przywileje (5% próg) niż w wyborach parlamentarnych, w których obowiązuje 8% próg ważnie oddanych głosów w skali kraju. Podziału mandatów między uprawnione komitety wyborcze dokonuje Państwowa Komisja Wyborcza według systemu proporcjonalnego (metoda d`Hondta). Pewną różnicą w  podziale mandatów występującą w wyborach do PE jest brak zwolnienia z pokonania progu wyborczego dla mniejszości narodowych.

Wspólne dla obu rodzajów wyborów są inne przepisy ogólne kodeksu wyborczego, w tym sposób głosowania i warunki ważności głosu (wyborca głosuje tylko na jedną listę kandydatów, stawiając na karcie do głosowania znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska jednego z kandydatów, przez co wskazuje jego pierwszeństwo do uzyskania mandatu). Tożsame są alternatywne metody głosowania (przez pełnomocnika, korespondencyjne), w zasadzie podobne zasady kampanii wyborczej w programach nadawców radiowych i telewizyjnych, warunki składania protestów wyborczych i ważności wyborów. Z przepisów dotyczących wyborów do Sejmu mających zastosowanie w wyborach do PE wymienić należy: tzw. parytety wyborcze (na liście kandydatów liczba kandydatów kobiet w stosunku do liczby kandydatów mężczyzn nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na danej liście) oraz możliwość rejestrowania list wyborczych w całym kraju na podstawie zaświadczenia wydanego przez Państwową Komisję Wyborczą, jeżeli przedtem dany komitet uzyskał rejestrację w co najmniej połowie okręgów wyborczych na podstawie 10 000 podpisów poparcia wyborców.

Kodeks wyborczy stanowi, że w wyborach do PE prawo wybieralności  (bierne prawo wyborcze) ma osoba, która:

· najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat i od co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej

· nie została pozbawiona praw publicznych i wyborczych ani ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu;

· nie została skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;

· wobec której nie wydano prawomocnego orzeczenie sądu stwierdzającego złożenie nieprawdziwej informacji o współpracy z organami bezpieczeństwa państwa w  okresie 1944-1990.

Kodeks wyborczy nie zawiera innych warunków wybieralności na posłów do PE, jednakże z faktu, iż są oni przedstawicielami Polski w UE i w sposób istotny mogą mieć wpływ na interes państwa w ramach wspólnoty narodów europejskich, należy wyprowadzić wniosek o konieczności spełnienia przez kandydatów intelektualnych i etycznych wymogów oraz posiadania przez nich odpowiednich kwalifikacji i kompetencji. Chodzi tu o pewien cenzus wykształcenia, znajomość języków obcych, posiadanie doświadczenia wynikającego z dotychczasowego pełnienia funkcji publicznych oraz wiedzy o prawie europejskim i funkcjonowaniu struktur unijnych.
Ferdynand Rymarz

Państwo

Zawartość i treści prezentowane w serwisie Obserwator Konstytucyjny nie przedstawiają oficjalnego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego.