Nowa dyrektywa środowiskowa: Lepsze informowanie społeczeństwa o ryzyku poważnych awarii

Nowe przepisy, które weszły w życie 13 sierpnia, sprawią, że obywatele Unii Europejskiej będą lepiej informowani o poważnych zagrożeniach stwarzanych przez zakłady przemysłowe działające w ich najbliższym otoczeniu. Przepisy te stanowią element przede wszystkim technicznej nowelizacji dyrektywy Seveso[1], która jest podstawowym narzędziem zarządzania ryzykiem przemysłowym. Celem nowelizacji jest odzwierciedlenie niedawnych zmian w międzynarodowej i europejskiej klasyfikacji chemikaliów. Na mocy dyrektywy państwa członkowskie są zobowiązane do opracowania planów operacyjno-ratownicznych dla obszarów otaczających instalacje przemysłowe, na których terenie znajdują się bardzo duże ilości niebezpiecznych substancji.

Komisarz ds. środowiska Janez Potočnik powiedział: „Seveso III będzie oznaczać lepszą ochronę obywateli i środowiska przez poważnymi awariami. Oznacza także, że obywatele będą lepiej poinformowani i bardziej zaangażowani w decyzje dotyczące planowania i zagospodarowania przestrzennego”.

Oprócz nowelizacji technicznych, odpowiadających zmianom w unijnej klasyfikacji chemikaliów, wprowadza się korzystne dla obywateli zmiany, które obejmują:

•     lepszy dostęp obywateli do informacji o ryzykach wynikających z działania pobliskich instalacji przemysłowych oraz o sposobach zachowania się w przypadku awarii, dzięki czemu wzrośnie też poziom zaufania do funkcjonowania tych przedsiębiorstw;

•     bardziej efektywne przepisy dotyczące udziału zainteresowanej społeczności w projektach dotyczących planowania i zagospodarowania przestrzennego związanych z zakładami objętymi przepisami dyrektywy Seveso;
•     dostęp do wymiaru sprawiedliwości dla obywateli, którym nie zapewniono odpowiedniego dostępu do informacji ani udziału w procesie decyzyjnym;
•     surowsze normy kontroli zakładów w celu zapewnienia skuteczniejszego wdrażania przepisów dotyczących bezpieczeństwa.

Od chwili obecnej informacja publiczna na temat ryzyk musi być udostępniana w formie elektronicznej. Wszystkie zakłady objęte przepisami będą musiały udostępnić informacje o sposobie ogłaszania alarmów oraz o zasadach postępowania ludności w przypadku poważnej awarii. Gdy wydarzy się awaria, właściwe organy będą musiały poinformować o niej wszystkich potencjalnie dotkniętych jej skutkami, a także powiadomić o głównych środkach podjętych w celu opanowania sytuacji. Zmiany prawa o planowaniu przestrzennym obejmą wprowadzenie obowiązku zachowania w planach nowych zakładów i infrastruktury odpowiednich odległości od istniejących obiektów. Zaostrzono wymagania proceduralne odnoszące się do publicznych konsultacji projektów, planów i programów. W toku oceny możliwości wystąpienia poważnych awarii i podejmowania środków zapobiegawczych władze i instytucje będą musiały w większym stopniu uwzględniać potencjalnie zwiększone ryzyko wynikające z bliskości innych obiektów przemysłowych oraz potencjalne reperkusje dla pobliskich instalacji.

Dalsze działania

Państwa członkowskie będą musiały stosować te przepisy od 1 czerwca 2015 r. Ta sama data wyznacza też początek pełnego obowiązywania w Europie przepisów dotyczących nowej klasyfikacji chemikaliów.

Kontekst

Przepisy Seveso dotyczące kontroli zagrożeń poważnymi awariami powstały w 1982 r. Zobowiązują one państwa członkowskie do zapewnienia wprowadzenia strategii zapobiegania poważnym awariom we wszystkich podmiotach objętych dyrektywą. Prowadzący zakłady, na których terenie znajdują się substancje niebezpieczne w ilościach przekraczających określony poziom, muszą regularnie informować podmioty potencjalnie narażone na skutki awarii, przedstawiając raporty o bezpieczeństwie, system zarządzania bezpieczeństwem oraz wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. Prawo zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia przygotowania planów operacyjno-ratowniczych dla terenów otaczających zakład oraz zaplanowanie działań łagodzących skutki poważnych awarii. Cele te muszą zostać uwzględnione w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Uznaje się, że przepisy Seveso przyczyniły się w znacznym stopniu do ograniczenia prawdopodobieństwa wystąpienia oraz skutków poważnych awarii przemysłowych związanych z substancjami niebezpiecznymi, czego dowodzi dziesięcioprocentowy spadek zgłoszonych awarii w latach 2000–2008 mimo wzrostu liczby zakładów. To podejście znalazło naśladowców na całym świecie.

Dyrektywa znajduje zastosowanie w odniesieniu do ok. 10 000 stałych zakładów przemysłowych wykorzystujących lub przechowujących znaczne ilości niebezpiecznych substancji, głównie z sektora przemysłu chemicznego, petrochemicznego, magazynowania paliw oraz uszlachetniania metali. W zakresie poziomu kontroli obowiązuje podejście systemowe: im większa ilość niebezpiecznych substancji znajduje się na terenie zakładu, tym bardziej rygorystyczne obowiązują zasady (w zakładach o dużym ryzyku znajdują się większe ilości niż w zakładach o zwiększonym ryzyku i dlatego te pierwsze podlegają ściślejszej kontroli).

W 2008 r. Rada i Parlament Europejski przyjęły rozporządzenie CLP w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin dostosowujące system UE do nowej międzynarodowej klasyfikacji substancji chemicznych NZ (globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów, GHS). To z kolei spowodowało potrzebę dostosowania dyrektywy Seveso, bowiem jej zakres opiera się na wcześniejszej klasyfikacji chemikaliów, która zostanie uchylona rozporządzeniem CLP z początkiem czerwca 2015 r. Bieżąca nowelizacja była okazją do udoskonalenia innych aspektów dyrektywy, w tym zwłaszcza dotyczących kontroli zakładów oraz informacji publicznej, konsultacji społecznych i dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Komisja Europejska

[1]Seveso: miejscowość we Włoszech pod Mediolanem, gdzie w 1976 roku doszło do wybuchu w zakładach produkujących 2,3,5-trichlorofenol. W wyniku wybuchu do atmosfery wydostało się od 1 kg do kilku kg toksycznej dioksyny.
W wyniku katastrofy około 1500 ha gęsto zaludnionego obszaru zostało skażone, około 700 mieszkańców zostało poszkodowanych w wyniku zatrucia, wiele zwierząt zginęło, tereny - licznych w tym regionie - przedsiębiorstw zostały skażone (ok. 40 zakładów), wielkie obszary zostały na wiele lat (ok. 10) skażone i wyłączone z gospodarki rolnej. Skażona gleba do dziś nie nadaje się do uprawy.