Rosja: Sąd Konstytucyjny o prawie o zgromadzeniach

Petersburg, Sąd Konstytucyjny FR. Foto: Adam Jankiewicz

14 lutego 2013 roku Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej ogłosił postanowienie w związku z pytaniem posłów do Dumy Państwowej i skargą Eduarda Limonova na temat zgodności z konstytucją poprawek do ustawy o zgromadzeniach.

Sąd Konstytucyjny postanowił, że minimalny wymiar grzywny za naruszenie reguł przeprowadzania imprez publicznych powinien zostać obniżony; obowiązkowe prace społeczne mogą być nakazane tylko za spowodowanie uszczerbku na zdrowiu albo szkód w mieniu i za inne, podobne następstwa; a także wykluczył bezwzględną cywilnoprawną odpowiedzialność organizatora imprezy publicznej za działania jej uczestników. Sąd przedstawił także konstytucyjno-prawną ocenę całego szeregu innych pozycji ustawy federalnej „O wprowadzeniu zmian do Kodeksu Federacji Rosyjskiej o administracyjnych naruszeniach prawa” i ustawy federalnej „O zgromadzeniach, wiecach, demonstracjach, pochodach i pikietowaniu”.

Rozprawy w związku z pytaniem posłów do Dumy Państwowej i skargą Eduarda Venaminovicha Savenki (Limonova) odbyły się 27 listopada 2012 roku.

Historia pytania

1. Grupa posłów do Dumy Państwowej zakwestionowała konstytucyjność zarówno ustawy w całości – ze względu na tryb jej uchwalenia, jak i jej poszczególne artykuły – ze względu na ich treść. Zdaniem posłów, przy rozpatrywaniu ustawy w izbie niższej nie przestrzegano norm regulaminowych (w szczególności o uzgodnieniu z podmiotami Federacji). Wnioskodawcy uważają, że nadmierna jest wysokość ustanowionych przez ustawę grzywien, długość obowiązkowych prac społecznych i zakaz występowania w roli organizatorów imprez publicznych osób pociągniętych do odpowiedzialności w związku z odpowiednimi ustępami „Kodeksu administracyjnych naruszeń prawa”. Wnioskodawcy uważają także, że ustawa bezzasadnie poszerzyła zakres obowiązków organizatora imprezy publicznej i dała władzom regionalnym nieuzasadnione szerokie pełnomocnictwa w kwestii regulowania tego rodzaju imprez. Posłowie twierdzą również, że szereg zapisów ustawy nie odpowiada zasadom przejrzystości i niesprzeczności.

2. Zdaniem wnioskującego Limonova, zastosowana w jego sprawie norma ustawy o zakazie występowania w roli organizatora masowej imprezy ogranicza prawo do wolności zgromadzeń, narusza zasadę równouprawnienia, ustanawia dodatkową odpowiedzialność za naruszenie prawa, bez względu na konstytucyjny zakaz powtórnego sądzenia za to samo przestępstwo. Zgłaszający kwestionuje także rozszerzenie normy na osoby pociągnięte do odpowiedzialności przed wejściem ustawy w życie. Uważa, że sporny zapis ustawy przeczy ustępom 19 (cz. 1 i 2), 31, 50 (cz. 1), 54 (cz. 1) i 55 (cz. 2) Konstytucji Federacji Rosyjskiej.

Stanowisko Sądu

Sąd Konstytucyjny postanowił, że wprowadzona przez ustawę kara – minimalny wymiar grzywny za naruszenie zasad przeprowadzania imprez masowych (10 tysięcy rubli dla obywateli i 50 tysięcy rubli dla osób funkcyjnych) – nie pozwala na uwzględnienie wszystkich okoliczności sprawy i zapewnienie właściwej indywidualizacji odpowiedzialności. Tym samym, ten zapis przeczy Konstytucji Federacji Rosyjskiej. Dopóki wysokość grzywny nie zostanie obniżona przez prawodawcę, sądy mają prawo wyznaczać grzywny niższe od minimalnego wymiaru, ustanowionego przez poddane w wątpliwość normy.

Sąd uznał, że wyznaczanie obowiązkowych robót społecznych jako kary administracyjnej za zaledwie jedno formalne naruszenie ustawy o imprezach publicznych może być oceniane jako środek dławienia innych poglądów. Przy takim założeniu, nie jest zgodna z Konstytucją norma, która pozwala stosować powyższą karę jako sankcję za naruszenie prawa, nie związane ze spowodowaniem szkody na zdrowiu, uszczerbku mienia albo innych podobnych następstw.

Ustalenia zapisów o maksymalnym wymiarze grzywien za naruszenie ustalonego porządku na imprezach masowych uznane zostały przez Sąd za niesprzeczne z Konstytucją Federacji Rosyjskiej. Jednak taka kara może być wymierzona  tylko przy rozpatrzeniu wszystkich okoliczności sprawy, jeśli nałożenie grzywny w mniejszym wymiarze nie pozwala w należyty sposób zapobiec nowym naruszeniom.

Sąd uznał za sprzeczną z Konstytucją normę, która ustanawia cywilnoprawną odpowiedzialność organizatora imprezy publicznej za działania jej uczestników, niezależne od jego winy i przedsięwziętych środków ostrożności. Obecny stan prawa ma powściągający wpływ na wolność zgromadzeń i przeczy zasadom zasadności i sprawiedliwości.

Normy dotyczące odpowiedzialności administracyjnej organizatora za działania, powodujące szkody na zdrowiu i mieniu, uznane zostały za zgodne z Konstytucją. Jednak dla pociągnięcia organizatora do odpowiedzialności konieczne jest ustalenie, że właśnie on, swoimi zabronionymi działaniami albo zaniechaniem działań przyczynił się do powstania szkody.

Sąd Konstytucyjny zauważył, że norma o specjalnie wyznaczonych miejscach na imprezy publiczne („Hyde parkach”) ma na celu stworzenie dodatkowych warunków realizacji prawa do wolności zgromadzeń.  Ale ten cel nie zostanie osiągnięty, jeśli w regionie nie ma dostatecznej liczby odpowiednich miejsc, a także jeśli ich standardy nie zapewnią obywatelom równych warunków realizowania ich prawa. Ustawa tego nie wyklucza i tym samym jest sprzeczna z Konstytucją. Przed wniesieniem należytych zmian władze regionalne powinny wyjść z założenia, że niezbędna jest obecność takich miejsc, specjalnie przeznaczonych dla przeprowadzania imprez publicznych, co najmniej w każdym okręgu miejskim i rejonie samorządowym.

Sąd Konstytucyjny uznał za niesprzeczny z Konstytucją zapis o czasowym zakazie organizatorom imprez publicznych do zwoływania obywateli, jeśli dwa razy w ciągu roku zostali pociągnięci do odpowiedzialności administracyjnej. Przy tym Sąd zauważył, że tego rodzaju zakaz nie ogranicza prawa obywatela do uczestniczenia w imprezie w roli zwykłego uczestnika albo porządkowego. Sprawę zgłaszającego Savenki należy ponownie rozpatrzyć.

Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej dał także konstytucyjno-prawną ocenę przepisów ustawy przewidujących odpowiedzialność za przekroczenie zgłoszonej liczby uczestników imprezy, regulujących porządek wstępnej agitacji na masową imprezę, określających warunki jednoosobowego pikietowania, a także ustanawiających przedawnienie pociągnięcia do odpowiedzialności administracyjnej. Przedstawione przez Sąd Konstytucyjny znaczenie zapisów ustawy jest obowiązkowe dla wszystkich organów władzy, obywateli i ich stowarzyszeń.

Oceniając konstytucyjność kwestionowanej ustawy z punktu widzenia trybu jej uchwalenia, Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej odnotował fakt odstąpienia od niektórych wymogów Regulaminu Dumy Państwowej, które jednak nie mogą wypaczyć przeznaczenia i wyniku procesu prawodawczego. Opierając się o to Sąd nie znajduje podstaw, żeby uznać procedurę za sprzeczną z Konstytucją. Jednocześnie stwierdził, że Duma Państwowa koniecznie musi wnieść poprawki do regulaminu i określić zasady przyspieszonego trybu rozpatrywania projektów ustaw.

Rozprawie przewodniczył Valery Dimitrevich Zorkin, prezes Sądu Konstytucyjnego FR, sędzią sprawozdawcą był Sergei Dimitrevich Knazev, sędzia SKFR

Tłum.: (rj)