Senat: realizacja dwóch wyroków Trybunału

Na pierwszym w 2015 roku posiedzeniu Senatu izba przyjęła, między innymi, dwa projekty ustaw, wykonujących wyroki Trybunału Konstytucyjnego.

Przyjęto projekt ustawy zmieniającej ustawę – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw został wniesiony przez senacką Komisję Ustawodawczą. Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Projekt wprowadza zmiany przepisów dwóch artykułów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, bowiem w ocenie TK nie przewidują one możliwości ustanowienia obrońcy oraz prawa wglądu do akt na etapie czynności wyjaśniających w przypadku osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Zdaniem Trybunału, są to pominięcia legislacyjne.

Prawo do obrony jest jedną z podstawowych zasad procesu karnego i elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Prawo to ma wymiar materialny (obejmuje  wszystkie gwarancje procesowe, które umożliwiają podejrzanemu lub oskarżonemu prezentowanie własnego stanowiska, czyli np. prawo wglądu do akt), jak i formalny, sprowadzający się do prawa korzystania z pomocy obrońcy. Gwarancje płynące z konstytucyjnego prawa do obrony odnoszą się nie tylko do postępowania karnego normowanego przepisami k.p.k., ale także do wszelkich postępowań o charakterze represyjnym, a więc penalnych (niezależnie od ich stadium), w tym postępowania w sprawach o wykroczenie. Podstawowym skutkiem senackiego projektu będzie przywrócenie stanu konstytucyjności w sferze regulowanej przepisami procedury wykroczeniowej.

Druga propozycja Senatu to projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który został przygotowany przez senacką Komisję Ustawodawczą. Także i ta projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał opowiedział się za  podjęciem działań ustawodawczych zmierzających do usunięcia nieprawidłowości w postępowaniach karnych, w których osoby małoletnie, pokrzywdzone w wyniku przestępstwa jednego z rodziców lub obojga rodziców, reprezentowane są przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy.

Pozostawienie możliwości reprezentacji dziecka przez jedno z rodziców w procesie karnym toczącym się przeciwko drugiemu z rodziców może rodzić nieprawidłowości dwojakiego rodzaju. Z jednej strony istnieje niebezpieczeństwo, że jedno z małżonków, powodowane relacją emocjonalną, zaniecha podjęcia odpowiednich kroków procesowych przeciwko współmałżonkowi, czego ofiarą będzie dziecko. Z drugiej strony – gdy między małżonkami zachodzi konflikt, zwłaszcza znajdujący swój wyraz w żądaniu rozwodu, zarzut popełnienia przestępstwa przez współmałżonka przeciwko dziecku staje się najbardziej oczywistym dowodem jego winy. Stąd też istnieje niebezpieczeństwo instrumentalnego potraktowania pokrzywdzenia dziecka jako argumentu w sporach między małżonkami. Według TK, ingerencja w relacje między rodzicami a dziećmi, polegająca na obligatoryjnym pozbawieniu jednego z rodziców prawa do reprezentowania dziecka w procesie karnym toczącym się przeciwko drugiemu z rodziców, powinna być dokonana ze względu na nadrzędną wartość, jaką w tym przypadku jest dobro dziecka. Projekt senacki ma na celu wzmocnienie ochrony praw małoletnich reprezentowanych przez kuratorów, w tym małoletnich mających status pokrzywdzonych w postępowaniach karnych toczących się przeciwko któremukolwiek z ich rodziców. Określa on, iż kuratorem może zostać ustanowiony adwokat lub radca prawny, a jeżeli stopień skomplikowania sprawy tego nie wymaga, także przedstawiciel organizacji pozarządowej posiadający wyższe wykształcenie prawnicze.

Wprowadzenie czynnika profesjonalnego ma sprzyjać wyjaśnieniu sprawy, a przede wszystkim dobru dziecka. Udział adwokatów oraz radców prawnych w postępowaniu karnym będzie sprzyjał pełnej realizacji zasady prawdy materialnej. Będą oni bardziej odporni na ewentualne naciski ze strony rodziców małoletniego, którzy – niezależnie od układu procesowego i relacji panujących w danej rodzinie – zawsze są emocjonalnie zaangażowani w takich przypadkach.
Dział Prasowy Kancelarii Senatu
Senat RP