Przepisy rozporządzenia wprowadzające podział skazanych, wobec których sprawowany jest dozór, na trzy grupy ryzyka powrotu do przestępstwa oraz określające zasady kwalifikacji do poszczególnych grup i obowiązki kuratorów w zależności od grupy ryzyka naruszają konstytucję.

16 grudnia 2014 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał wniosek Krajowej Rady Kuratorów dotyczący obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych. 

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

1. § 11 – § 14 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych są niezgodne z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;

2. § 5 ust. 5 i § 25 ust. 5 powyższego rozporządzenia są niezgodne z art. 27 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;

3. § 7 ust. 2 i 3 powyższego rozporządzenia jest zgodny z art. 173 § 3-5 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;

4. § 9 ust. 1 i ust. 2 zdanie drugie, § 9 ust. 4, § 10 ust. 2, § 15 ust. 1, § 24 ust. 2 oraz § 25 ust. 1 i ust. 2 zdanie drugie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych:

a) są niezgodne z art. 41 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych, z art. 2 kodeksu karnego wykonawczego  oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji,

b) nie są niezgodne z art. 171 § 1 kodeksu karnego wykonawczego.

Przepisy wymienione w punktach 1, 2 i 4 tracą moc obowiązującą z upływem 30 czerwca 2015 r.

W pozostałym zakresie Trybunał postanowił umorzyć postępowanie.

Głównym zarzutem podniesionym przez wnioskodawców było naruszenie zasad wydawania rozporządzeń, określonych w art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji. Zgodnie z tym przepisem, rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, wykonawczy charakter rozporządzenia względem ustawy uniemożliwia regulowanie w nim kwestii, których w ogóle nie ma w ustawie. Rozporządzenie może obejmować materie, które nie mają zasadniczego znaczenia z punktu widzenia założeń ustawy, lecz są niezbędne do realizacji jej norm. Bezwzględna wyłączność ustawy dotyczy spraw o istotnym znaczeniu z punktu widzenia praw i wolności człowieka i obywatela.

Trybunał uwzględnił zarzut naruszenia powyższych zasad przez § 11 – § 14 rozporządzenia wprowadzające podział skazanych, wobec których sprawowany jest dozór, na trzy grupy ryzyka powrotu do przestępstwa oraz określające zasady kwalifikacji do poszczególnych grup i obowiązki kuratorów w zależności od grupy ryzyka. Materia ta nie jest uregulowana w jakichkolwiek przepisach ustawowych. W akcie wykonawczym unormowano zatem kwestię całkowicie pominiętą w ustawie. Ponadto zakwestionowane przepisy dotyczą spraw, w których obowiązuje bezwzględna wyłączność ustawy. Im surowsza kwalifikacja osoby oddanej pod dozór, tym bardziej dolegliwe obowiązki związane z dozorem i większe ograniczenie praw i wolności. Ograniczenie to może być wprowadzone tylko w ustawie.

Trybunał uznał za zasadny także zarzut naruszenia art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych przez przepisy rozporządzenia zobowiązujące zawodowych kuratorów sądowych do przekazywania komendantom policji informacji o objęciu i zakończeniu dozoru nad skazanym w sprawie związanej z popełnieniem przestępstwa polegającego na użyciu przemocy lub groźby bezprawnej. Trybunał uznał, że informacja ta mieści się w kategorii danych dotyczących skazań, które jako tzw. dane wrażliwe, objęte są zakazem przetwarzania. Nie jest spełniony warunek legalności przetwarzania tych danych w postaci istnienia przepisu szczególnego innej ustawy, zezwalającego na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dotyczą. W kodeksie karnym wykonawczym, na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie, nie ma bowiem takiego przepisu.  

Trybunał uwzględnił również zarzuty skierowane wobec grupy przepisów określających prawa i obowiązki kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej. Przyznane kierownikowi w przepisach rozporządzenia uprawnienia zrównują go w pewnym zakresie w kompetencjach merytorycznych z sądem i umożliwiają wydawanie władczych rozstrzygnięć w stosunku do skazanych, dotyczących m.in. zmiany kwalifikacji do grup ryzyka. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego, jest to zastrzeżone wyłącznie dla organów tego postępowania, którym kierownik zespołu nie jest.

Trybunał nie podzielił natomiast zastrzeżeń sformułowanych pod adresem § 7 ust. 2 i 3 rozporządzenia, określających postępowanie zawodowego kuratora sądowego w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa skazanego na powtórne wezwanie oraz unikania nawiązania pierwszego kontaktu. Przepisy te nie ograniczają stosowania art. 173 § 3 – 5 kodeksu karnego wykonawczego, gdyż przewidziana w nich procedura jest w zasadzie tożsama. Nie są regulacją samoistną, bo dotyczą zachowań, które należy zakwalifikować jako uchylanie się od dozoru, które jest usankcjonowane w przepisach ustawowych.

Na uwzględnienie nie zasługiwały także zarzuty naruszenia przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. W ocenie wnioskodawcy, § 20 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia, wbrew regulacjom ustawowym, zobowiązuje kuratorów zawodowych do udziału w pracach grup roboczych powoływanych w ramach zespołów interdyscyplinarnych w celu rozwiązywania problemów przemocy w indywidualnych przypadkach. W ocenie Trybunału, udział kuratorów w pracach grup roboczych, wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, nie jest pozostawiony ich swobodnemu uznaniu. Jeśli w ramach zespołu zostanie utworzona grupa robocza, a w jej skład zostanie powołany kurator, wówczas ma on obowiązek uczestniczyć w jej pracach.

TK odroczył termin utraty mocy obowiązującej przez niekonstytucyjne przepisy z uwagi na to, że natychmiastowe usunięcie ich z systemu prawnego mogłoby przynieść negatywne konsekwencje dla ciągłości i efektywności wykonywania przez kuratorów sądowych ich zadań. Czas dany ustawodawcy powinien być wystarczający na przygotowanie niezbędnych zmian legislacyjnych.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Kotlinowski.Zespół Prasy i Informacji TK