TK: wyrok w sprawie stosowania hipoteki przymusowej podczas kontroli podatkowej

Stosowanie hipoteki przymusowej w wypadku „uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązania podatkowego” jest zgodne z konstytucją. Sprzeczne z ustawą zasadniczą jest natomiast całkowite wyłączenie przedawnienia zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową.

8 października 2013 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone skargi konstytucyjne spółki z o.o. dotyczące stosowania hipoteki przymusowej podczas kontroli podatkowej.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
- art. 33 § 2 pkt 2 w związku z art. 33 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r. do 31 sierpnia 2005 r., w zakresie, w jakim uzależnia zabezpieczenie należności podatkowej w toku kontroli podatkowej od przesłanki „uzasadnionej obawy” niewykonania zobowiązania podatkowego, jest zgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.
- art. 70 § 6 ustawy powołanej w punkcie 1, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Przesłanka „uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązania podatkowego” nie prowadzi do ograniczenia zakresu sądowej kontroli decyzji o zastosowaniu hipoteki przymusowej w czasie kontroli podatkowej, sprawowanej przez sądy administracyjne. Stopień jej ogólności nie wykracza poza standardy konstytucyjne wynikające z zasady poprawnej legislacji i zasady zaufania obywateli do państwa i prawa. Pozwala ona organom skarbowym (pod kontrolą sądów administracyjnych) na odpowiednie ustalanie relacji między konkurującymi wartościami – prawem własności podatnika i obowiązkiem płacenia przez niego podatków. Organy skarbowe mają obowiązek nie tylko wykazać (z powołaniem konkretnych elementów sytuacji podatnika, zwłaszcza jego kondycji majątkowej), że istnieje prawdopodobieństwo jego niewypłacalności, lecz także powinny ujawnić w uzasadnieniu decyzji zabezpieczającej szczegółowe i rzeczywiste powody zastosowania zabezpieczenia.

Płacenie podatków jest obowiązkiem powszechnym, a konstytucja nie przewiduje „prawa do przedawnienia” należności podatkowych. Niemniej, jeżeli już ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie tej instytucji, powinien przestrzegać w tym zakresie standardów konstytucyjnych. Całkowity brak przedawnienia należności zabezpieczonych hipoteką przymusową podczas kontroli podatkowej powoduje wydrążenie z treści instytucji przedawnienia i jej pozorność. Skutkiem tej regulacji jest zróżnicowanie zakresu czasowego obowiązków podatników w zależności od arbitralnego kryterium, tj. posiadania nieruchomości, na których można ustanowić hipotekę przymusową, bez względu na genezę, charakter i zakres zaległych należności podatkowych czy postawę podatnika podczas kontroli podatkowej. Ten sam cel (tj. zapewnienie maksymalnej ściągalności podatków) można osiągnąć mniej dolegliwymi dla podatnika metodami, tj. przerwaniem biegu przedawnienia na czas kontroli podatkowej. Całkowity brak przedawnienia należności zabezpieczonych hipoteką przymusową stanowi więc przekroczenie zakresu swobody regulacyjnej, przysługującego ustawodawcy w zakresie prawa podatkowego.

Zakwestionowany art. 70 § 6 ordynacji podatkowej w badanym brzmieniu decyzją ustawodawcy utracił moc obowiązującą 31 grudnia 2002 r. Jego obecnym odpowiednikiem jest art. 70 § 8 ordynacji podatkowej, który budzi podobne wątpliwości i wymaga pilnej interwencji ustawodawcy.

Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawcą był sędzia TK Wojciech Hermeliński.
Zespół Prasy i Informacji TK