Związki partnerskie — przypomnienie

Nie dla politycznej jatki, która miała miejsce pod krzyżem – tym „szczególnym symbolem uniwersalnych wartości” – w sali obrad plenarnych Sejmu RP, ale z szacunku dla faktów. Istotnych, zwłaszcza jeśli w debacie na ten temat pojawia się teza, że dla związków partnerskich można dziś stworzyć swoistą „przestrzeń prawną” bez specjalnej ustawy.

W głośnej sprawie "Kozak przeciwko Polsce" Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że ochrona rodziny w tradycyjnym sensie stanowi, co do zasady, ważki i legitymizowany powód, który może uzasadnić „różne traktowanie” wobec prawa. Zaznaczył jednak, że choć realizując ten cel państwo może stosować wielorakie środki, to jednak należy zachować równowagę pomiędzy ochroną tradycyjnej rodziny a prawami mniejszości seksualnych. A chodziło w znacznej mierze o interpretację wyrażenia „faktyczne wspólne pożycie małżeńskie”.

W wyroku przywołano dominującą w Polsce linię orzeczniczą dotyczącą wykładni tego terminu, która utrzymała się także po usunięciu z tekstu prawnego przymiotnika „małżeńskie”. I uznawała, że ma ono miejsce tylko wówczas, gdy kobieta i mężczyzna zamieszkują razem i nie dotyczy „partnerów pozostających w związkach homoseksualnych, nawet jeżeli łączą ich stabilne emocjonalne i fizyczne więzy”, które to spostrzeżenia są „ugruntowane tradycją”. Koncepcja ta nie znalazła jednak akceptacji w Trybunale. Przypomniał on, że jeśli państwo – chcąc realizować jakiś „szczególny cel” – uznaje za niezbędne, by odmiennie traktować partnerów hetero- i homoseksualnych, powinno tę konieczność przekonująco uzasadnić. Był rok 2010.

Strasburska optyka oznacza, że szeroko obecnie dyskutowane opinie Sądu Najwyższego do projektów ustaw o związkach partnerskich nie uwzględniają wniosków wynikających z tego orzeczenia, ani standardów samej Konwencji. Co musi dziwić tym bardziej, że w listopadzie 2012r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę przyznającą, że osobą faktycznie pozostającą we wspólnym pożyciu jest także osoba tej samej płci. Sic!

Możliwe więc, że dzisiaj projekt opinii Biura Studiów i Analiz SN miałby już nieco inną treść.

To istotne o tyle, że heteroseksualne związki bez państwowego glejtu, są w praktyce traktowane lepiej niż związki osób tej samej płci. Również dlatego, że polskie prawo posługuje się wielokrotnie terminami „osoba najbliższa, bliska” czy „stosunek bliskości”. Nie są to jednak pojęcia jednolite. Ustawy przyjmują odrębne definicje wyłącznie na potrzeby materii, którą regulują. W efekcie za osobę bliską uznaje się w różnych kombinacjach – „małżonka, zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, osoba przysposabiającą i przysposobioną”, czasami również „osobę, która pozostaje faktycznie we wspólnym pożyciu”, a niekiedy też „osobę pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym”. Inne formuły są rzadkością.

Po listopadowej uchwale Sądu Najwyższego praktyka powinna być już inna. Czy będzie – zobaczymy. Niezawisłe sądy wciąż mogą powoływać się na wcześniejszą linię orzeczniczą.

Chlubnym wyjątkiem będzie zapewne dalej prawo karne, które już wcześniej przyjęło, że osoba najbliższa to także osoba pozostająca w związku partnerskim z osobą tej samej płci. Co za tym idzie – przyznało partnerom na przykład prawo odmowy składania zeznań w charakterze świadka.

Taki stan nadal stwarza możliwość uznaniowej wykładni podobnych pojęć i odmiennej interpretacji stanów faktycznych. I to jeden z powodów, dla których związki partnerskie należy jednak objąć regulacją.

A godne refleksji są słowa Trybunału:

„(…)Konwencja jest żyjącym instrumentem, który należy interpretować w świetle współczesnych warunków. Państwo, podejmując decyzję o wyborze środków służących ochronie rodziny i zagwarantowaniu, zgodnie z wymogiem artykułu 8, poszanowania dla życia rodzinnego, musi koniecznie uwzględnić rozwój społeczeństwa i zmiany sposobu postrzegania kwestii społecznych, statusu cywilnego oraz stosunków międzyludzkich łącznie z faktem, że nie istnieje tylko jeden sposób ani jedna droga wyboru w sferze życia rodzinnego lub prywatnego.”

Studio Opinii