Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych

Prof. dr hab. Stanisław Biernat, wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego. Foto: B. Cacko, Zespół Prezydialny TK

Wydawnictwo Trybunału Konstytucyjnego opublikowało kolejny tom Zagadnień Sądownictwa Konstytucyjnego, pod naukową redakcją prof. dr. Stanisława Biernata, wiceprezesa Trybunału,  zatytułowany „Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych”.  OK będzie przedstawiać wybrane rozdziały z tego opracowania, rozpoczynając od wstępu prof. Biernata. [Redakcja OK.]

Opracowania zamieszczone w niniejszej książce są efektem konferencji nauko­wej, która odbyła się w Trybunale Konstytucyjnym 17 października 2012 r. Już sama data wskazuje, że okazją do zorganizowania konferencji była piętnasta rocznica wej­ścia w życie Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.

W ubiegłym, jubileuszowym roku odbyły się liczne imprezy naukowe i zostało opublikowanych wiele opracowań poświęconych Konstytucji. Zamiarem organizatorów konferencji w Trybunale było, aby wyróżniała się ona zarówno doborem referen­tów jak i sposobem ujęcia problematyki.

Do wygłoszenia referatów zostali zaproszeni prawnicy, którzy w 1997 r. mieli nie więcej niż osiemnaście lat, a więc osoby, których całe dorosłe życie przebiegało pod rządami obecnie obowiązującej Konstytucji. Są to młodzi naukowcy i prawnicy praktycy specjalizujący się nie tylko w prawie konstytucyjnym, ale także w innych dziedzi­nach prawa, na które oddziałują normy konstytucyjne, oraz w teorii państwa i prawa. Blisko pięćdziesiąt osób przesłało konspekty referatów, z których komisja składająca się z sędziów Trybunału Konstytucyjnego wyłoniła do przedstawienia na konferencji dwadzieścia wystąpień. Znajdują się one w niniejszym tomie, wraz z dwoma dalszymi zgłoszonymi artykułami.

Myślą przewodnią konferencji było rozważanie tego, czy Konstytucja RP, wraz z mechanizmami jej interpretacji i stosowania przez władze publiczne, spełnia należy­cie swoją rolę jako najwyższego prawa Rzeczypospolitej oraz czy była, jest i będzie w przyszłości w stanie sprostać rozmaitym wyzwaniom dla naszego państwa, jego władz i obywateli.

Konferencja w Trybunale Konstytucyjnym cieszyła się dużym zainteresowaniem środowisk prawniczych. Dowodem uznania rangi problematyki poruszanej przez młodych autorów był udział w konferencji pana Prezydenta Rzeczypospolitej Bronisława Komorowskiego, pani Marszałek Sejmu Ewy Kopacz, pani Rzecznik Praw Obywatel­skich Ireny Lipowicz, ministrów i innych osobistości życia publicznego.

Nie byłoby celowe, ani nawet stosowne, omawianie czy tym bardziej ocenianie w tym miejscu treści opracowań zamieszczonych w niniejszej książce. Nasuwa się jednak nieodparcie refleksja, że – trawestując znane powiedzenie Ronalda Dworkina – autorzy „biorą Konstytucję poważnie”. Ponadto można poczynić kilka dalszych spo­strzeżeń, które niech posłużą jako zaproszenie do pogłębionej dyskusji.

Po pierwsze, bardzo różnie potraktowali poszczególni autorzy tytułowe „wyzwa­nia” stojące przed Konstytucją. Niektórzy z nich prowadzą rozważania w szerokim kontekście historii konstytucjonalizmu, a także współczesnej filozofii politycznej, teo­rii i filozofii prawa oraz politologii i socjologii. Wyzwaniami są dla nich rola i współ­czesne znaczenie Konstytucji oraz sposoby jej interpretacji. Dla innych autorów wy­zwaniami są konkretne problemy, jakie pojawiły się podczas interpretacji i stosowania

Konstytucji i z którymi zmagają się władze państwowe, z Trybunałem Konstytucyjnym włącznie. Niektóre rozwiązania konstytucyjne okazują się – zdaniem poszczegól­nych autorów – niewystarczające, wobec czego należy rozważyć zmianę dotychczaso­wej wykładni Konstytucji, a może nawet jej nowelizację.

Po drugie, w wielu opracowaniach przedmiotem rozważań i materiałem do konceptualizacji jest działalność orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego, traktowana jako interpretowanie i rozwijanie norm konstytucyjnych oraz odczytywanie lub for­mułowanie zasad konstytucyjnych (różnie zresztą rozumianych). Autorzy nie ograni­czają się przy tym do opisywania i analizowania poszczególnych orzeczeń bądź linii orzecznictwa, ale formułują ogólne uwagi, nierzadko krytyczne, co do sposobów ro­zumowania Trybunału i uzasadniania jego decyzji.

Po trzecie, można zauważyć nierównomierne rozłożenie problematyki konstytucyjnej zawartej w omawianych opracowaniach. W niewielkim zakresie poruszono pro­blematykę władzy ustawodawczej. Nie znalazły uznania wśród autorów zagadnienia wyzwań gospodarczych, jedynie częściowo omówiono wyzwania społeczne i tech­nologiczne. Wiele wolności i praw z rozdziału II Konstytucji nie doczekało się opra­cowania, mimo że są skądinąd przedmiotem dyskusji, na przykład prawo własności, wolność wypowiedzi czy prawo do prywatności w dobie Internetu. Relatywnie słabe odbicie znalazła nader istotna okoliczność wpływu na Konstytucję integracji euro­pejskiej i globalizacji. Z powyższego spostrzeżenia nie należy jednak wyprowadzać daleko idących wniosków; przy większej liczbie opracowań i innej selekcji propozycji autorskich zestaw tematów byłby oczywiście inny. Z kolei na odnotowanie zasługuje poruszenie w kilku tekstach zagadnień o wielkim znaczeniu, np. miejsca takich war­tości konstytucyjnych jak dobro wspólne albo bezpieczeństwo. Kwestie te nie zawsze znajdują szersze odbicie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który, przy­pomnijmy, orzeka zasadniczo w granicach wyznaczonych przez podmioty inicjujące postępowania.

Nasuwa się refleksja końcowa wykraczająca poza opracowania zawarte w przedstawianej tu książce. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego jest potrzebna pomoc śro­dowisk zajmujących się nauką prawa, a nie zawsze taką pomoc otrzymują. Nie znaczy to oczywiście, że orzecznictwo Trybunału nie jest w literaturze prawniczej doceniane. Przeciwnie, stanowi przedmiot wielu opracowań z różnych dziedzin prawa (jakkol­wiek sporo istotnych orzeczeń nie doczekało się glos czy bardziej pogłębionych ana­liz). Dla sędziów najbardziej pożyteczne są jednak prace, które dotyczą nowych, nie­dostrzeganych wcześniej problemów, sygnalizujące Trybunałowi kierunki przyszłego orzecznictwa. Takich prac należy życzyć autorom artykułów zamieszczonych poniżej[1], i oczywiście nie tylko im!

[1] Publikację niektórych referatów rozpoczniemy wkrótce. Będą też dostępne na oficjalnej stronie Trybunału Konstytucyjnego (www.trybunal.gov.pl)

Od Redakcji Obserwatora: spis treści jest dostępny na internetowej stronie Trybunału.