prof. Adam Strzembosz

- Według polskiego rządu Komisja Europejska przyjęła „nieuprawnioną tezę o zasadniczej roli Trybunału Konstytucyjnego w zapewnieniu praworządności w Polsce".

- Jeżeli przyjmiemy, że Trybunał Konstytucyjny nie odgrywa zasadniczej roli w państwie praworządnym, to nic nie stanie na przeszkodzie, aby powrócić do konstytucji stalinowskiej z 1952 r. Była bardzo demokratyczna, jeśli chodzi o zapisane gwarancje, tyle że za powoływanie się na nią można było dostać milicyjną pałką. Oczywiście nie porównuję obecnej Polski do PRL - mówię tylko, że bez Trybunału nie ma mowy o praworządności. (…)

- Może taka praworządność – jeśli opiera się [na] czystych intencjach władzy - ma jakiś sens?

- Główne zasady działania prawa zostały opracowane jeszcze w starożytności. Choćby lex retro non agit – prawo nie działa wstecz. W stanie wojennym zarzucono tę regułę i skazywano za czyny, które stały się karalne na podstawie nowo wprowadzonych i nieprawidłowo opublikowanych przepisów. Gdy w 1990 r. zostałem prezesem Sądu Najwyższego, wszystkie te wyroki zostały uchylone w trybie rewizji nadzwyczajnej. Nie było sensu ich analizować, skoro opierały się na złamaniu elementarnej zasady praworządności. To odpowiedź na pytanie o naturę obecnego systemu. Jeżeli odchodzi od elementarnych zasad praworządności, to poszukiwanie dla niego uzasadnień mija się z sensem.

- Trybunał Konstytucyjny desperacko walczył o niezależność, ale wcześniej czy później nominaci PiS i tak zdobędą nad nim kontrolę.

- Tym większe będzie znaczenie sądów powszechnych. Nie mam zresztą wątpliwości, że kolejny atak władzy zostanie wymierzony właśnie w sądownictwo. Już słyszymy, jacy to sędziowie są nieetyczni i jak niski jest poziom zaufania do nich. To przygotowywanie gruntu pod rozprawienie się z sądami.

- Sędziowie faktycznie nie cieszą się nadzwyczajnym mirem w społeczeństwie.

- Bo społeczeństwo nie zna prawdziwego obrazu. Przywołuje się badanie, w którym zaufanie do sądów wyniosło 27 proc. A wie pan, jaka część spośród deklarujących negatywne zdanie miała osobisty, choćby jednorazowy kontakt z sądem? Zaledwie 24 procent! Krytyczną opinię o sądach, na którą powołują się rządzący, w głównej mierze kształtują więc media. Niestety, te opinie są urabiane – z setek tysięcy spraw informuje się co najwyżej o kilkudziesięciu. Przeważnie ciekawe są te, w których sąd zrobił coś kompromitującego. Takie sprawy też się zdarzają. Ale czy właśnie one powinny decydować o wizerunku polskiego sądownictwa?

- Nie ma więc problemów?

- Oczywiście, że są. Co roku do sądów wpływa mniej więcej 15 milionów spraw. 2,5 mln rozstrzyga tzw. sąd elektroniczny w Lublinie, zostaje więc ponad 12 mln spraw. A sędziów jest niecałe 10 tysięcy. Na każdego wypada ok. 1250 spraw rocznie. (…)

- Jak sobie taki sędzia z tym radzi?

- Otóż nie radzi! W warszawskich sądach rejonowych przeprowadzono niedawno badania psychologiczne. Poziom stresu jest tak wysoki, że gdyby chodziło o policjantów, to nie zostaliby oni dopuszczeni do służby. Polski sędzia przez cały czas jest napięty. Z tego powodu popędza świadków i strony. Bezceremonialnie przerywa, gdy na sali sądowej mówi się nie na temat albo powtarza złożone wcześniej zeznania. Słyszymy potem, że sędzia był wyniosły albo niegrzeczny i taka opinia idzie w Polskę. Główny powód to stres. (…)

Niestety, sygnały z Ministerstwa Sprawiedliwości wskazują na zupełnie inny kierunek zmian. Dosyć przerażający. Słyszymy, że zostać mają tylko dwa szczeble: sądy okręgowe i apelacyjne. W miejsce obecnych sądów rejonowych powstaną zaś wydziały zamiejscowe sądów okręgowych. Tym samym otworzy się możliwość przesuwania sędziów z sądu do sądu – na wielką, wręcz nieograniczoną skalę! Daje to administracji niesłychaną władzę nad sądownictwem. (…)

Jeżeli w najbliższej przyszłości Trybunał Konstytucyjny zostanie sprowadzony do roli atrapy, sądy staną się podstawową strukturą chroniącą prawa człowieka i obywatela. Usprawniajmy ich działalność, ale przede wszystkim brońmy przed uzależnieniem od władzy wykonawczej.

PiS rusza na sądy, rozmawiał Rafał Kalukin, Newsweek 14-20.11.2016