Wlk. Brytania: Obchody 800 rocznicy Magna Carta

Krój Jan podpisuje Magna Carta. James William Edmund Doyle, 1864 w "Chronicle of England"

W Wielkiej Brytanii trwają obchody 800. rocznicy podpisania przez Jana bez Ziemi Magna Carta Libertatum, pierwszego w Europie dokumentu, regulującego w formie aktu prawnego relacje między władca i poddanymi.

15 czerwca 1215 roku król Jan bez Ziemi podpisał dokument pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie Magna Carta była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych.

Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych.

Oto najważniejsze postanowienia Karty:

art. 12 - stanowił, że dla nałożenia tarczowego (scutagium)[1] i zasiłków lennych (auxilium) król powinien uzyskać zgodę Rady Królestwa. W Magna Carta tak to opisano:

Ani podatek tarczowy ani zasiłek pieniężny nie będą nakładane w naszym królestwie jak tylko poprzez uchwałę Rady ogólnej naszego kraju, chyba że chodziłoby o środki na wykupienie naszej osoby z niewoli, lub na pasowanie na rycerza naszego syna pierworodnego, lub na wydanie po raz pierwszy za mąż naszej pierworodnej córki, a i wówczas zasiłek na ten cel winien być umiarkowany, a w podobny sposób dziać się ma z zasiłkiem pobieranym od miasta Londynu.

art. 13 - ustanawiał przywileje dla miast i potwierdzał nadanie wcześniejszego przywileju Londynowi

art. 14 - podawał skład Rady Królewskiej:

A na obrady rady królestwa decydujące o przyznaniu zasiłku pieniężnego na inne cele aniżeli trzy wyżej wymienione wypadki lub o nałożeniu podatku tarczowego polecimy wzywać pismami opatrzonymi naszą pieczęcią: arcybiskupów, biskupów, opatów, hrabiów i większych baronów, a ponadto polecimy wezwać zwyczajnie poprzez naszych szeryfów i baliwów tych wszystkich, którzy z naszych rąk uzyskali lenna i to na oznaczony dzień i to mianowicie co najmniej na czterdzieści dni przed oznaczonym terminem wraz ze wskazaniem miejsca obrad. A we wszystkich owych wezwaniach podamy cel obrad. Po tak uczynionym powiadomieniu przystąpi się w oznaczonym czasie do obrad z obecnymi, choćby nawet nie wszyscy wezwani się stawili.

art. 21 - gwarantował, że hrabiowie i baronowie mogą być sądzeni tylko przez sąd "równych sobie":

Hrabiowie i baronowie nie będą sądzeni inaczej jak tylko przez równych sobie i tylko stosownie do rodzaju dokonanego przestępstw

art. 28 - dozwalał urzędnikom królewskim dokonywania rekwizycji tylko za rekompensatą

art. 35 - gwarantował jednolite miary i wagi w całym królestwie

art. 38 - zabraniał stawiania przed sądem bez powołania godnych zaufania świadków

art. 39 - gwarantował wolność osobistą:

Żaden człowiek wolny nie może być pojmany ani uwięziony, pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa, wygnany lub w jakikolwiek sposób ciemiężony i ani przeciwko niemu nie wystąpimy, ani nikogo nie wyślemy inaczej, aniżeli na mocy prawomocnego wyroku wydanego przez jemu równych według prawa krajowego.

art. 40 - zabraniał królowi "sprzedawania, zaprzeczania lub odraczania komukolwiek prawa i wymiaru sprawiedliwości".

art. 41 i następny - gwarantował swobodę handlu, z zastrzeżeniami wynikającymi ze stanu wojny

art. 45 - sędziów, konstabli, szeryfów i baliwów król miał mianować "tylko spośród takich ludzi, którym znane są prawa królestwa i którzy sumiennie zechcą ich przestrzegać"

art. 51 - nakazywał królowi bezzwłocznie zrezygnować z zaciągania cudzoziemskich wojsk

art. 52 - zobowiązywał króla do restytucji dóbr zajętych wbrew postanowieniom Karty

art. 60 - zobowiązywał lenników króla do przestrzegania wobec ich poddanych swobód gwarantowanych przez Kartę

Kluczowy dla nowego ładu był art. 61 - formułował sankcje za nieprzestrzeganie przez króla postanowień Karty. Zgodnie z nim istniała komisja 25 baronów, z których czterech udawało się w delegację do króla informując go o złamaniu artykułów. Jeżeli król w ciągu 40 dni nie dostosowywał się do petycji baronów, ci kierowali się do justycjariusza. Jeżeli król nadal się sprzeciwiał, baronowie mogli wezwać lud do zniesienia króla z tronu.

Zacytujmy ten fragment Magna Caerta w całości:

Skoro zaś my, na chwalę Bogu i dla ulepszenia naszego królestwa oraz w celu skuteczniejszego uśmierzenia sporu powstałego między nami i naszymi baronami, udzieliliśmy tych wszystkich wyżej wymienionych przywilejów, pragnąc by cieszyły się one pełną i trwałą mocą po wieczne czasy, dajemy im i udzielamy następującej gwarancji, opatrzonej naszym podpisem: mianowicie niechaj baronowie wybiorą według życzenia dwudziestu pięciu baronów z królestwa, którzy ze wszystkich sił winni przestrzegać, baczyć oraz czuwać nad przestrzeganiem pokoju i swobód, których im udzieliliśmy i tym niniejszym przywilejem naszym potwierdziliśmy, w szczególności w taki mianowicie sposób, że jeśli my albo nasz justycjariusz, albo baliwowie nasi, albo którykolwiek z naszych dworzan w czymkolwiek względem kogoś zawinimy, lub naruszymy któryś z warunków pokoju względnie gwarancji i o naruszeniu tym dowiedzą się czterej z wymienionych wyżej dwudziestu pięciu baronów, wówczas ci czterej baronowie winni zgłosić się do nas lub naszego justycjariusza, gdybyśmy się znajdowali poza granicami kraju i przedstawić nam nadużycie, a następnie winni prosić nas, byśmy owe nadużycie kazali bezzwłocznie naprawić. A jeśli my nie naprawimy nadużycia, albo jeżeli w wypadku naszej nieobecności nasz justycjariusz nie naprawi go w ciągu czterdziestu dni licząc od czasu, kiedy to nadużycie zostało przedstawione nam, względnie w przypadku naszej nieobecności naszemu justycjariuszowi, wówczas wspomniani czterej baronowie przedłożą ową sprawę reszcie owych dwudziestu pięciu baronów i ci wraz z ogółem mieszkańców całego kraju będą nas przymuszać i cisnąć wszelkimi dostępnymi dla nich sposobami, a mianowicie przez zabór zamków, ziem, posiadłości i inne dostępne im środki, dopóki wedle ich orzeczenia nie zostanie naprawione nadużycie, przy czym winna być zachowana nietykalność naszej osoby, naszej królowej i dzieci naszych; a kiedy to zostanie naprawione, winni nam okazywać posłuszeństwo, jak to uprzednio czynili. A jeśli którykolwiek mieszkaniec kraju może zechce złożyć przysięgę, że dla wykonania tego wszystkiego będzie posłuszny rozkazom wyżej wymienionych dwudziestu pięciu baronów i że będzie wraz z nimi nas uciskał w miarę swoich możliwości to my otwarcie i dobrowolnie pozwalamy na złożenie takiej przysięgi każdemu kto zechce złożyć taką przysięgę i nigdy nikomu nie będziemy wzbraniać takiej przysięgi. Zaś wszystkich mieszkańców, którzy nie będą chcieli dobrowolnie złożyć przysięgi dwudziestu pięciu baronom by wraz z nimi nas przymuszali i uciskali sami przymusimy ich naszym rozkazem do złożenia takiej przysięgi jak powyżej powiedziano. A jeśli umrze któryś z dwudziestu pięciu baronów, lub opuści królestwo, lub zaistnieją inne przeszkody w wypełnieniu wyżej wspomnianych obowiązków wówczas pozostali spośród dwudziestu pięciu baronów powinni wybrać według własnego uznania następcę na jego miejsce, który w podobny sposób jak inni baronowie złoży przysięgę. We wszystkich zaś czynnościach, które poleca się owym dwudziestu pięciu baronom jeśli będą oni wszyscy obecni i w jakiejkolwiek sprawie wyniknie spór między nimi lub jeśli część z nich otrzymawszy wezwanie do stawienia się nie zechce, lub nie będzie mogła stawić się, to wówczas to co większość obecnych postanowiła i nakazała niechaj będzie uważane za postanowione i uchwalone tak jak gdyby na to wszyscy dwudziestu pięciu zgodzili się. A wyżej wymienieni dwudziestu pięciu przysięgną, że wiernie dochowywać będą to wszystko co uprzednio określono i że ze wszystkich sił swoich starać się będą by tego przestrzegano. A my ani sami, ani też za pośrednictwem nikogo innego nie będziemy żądać niczego takiego przez co by którekolwiek z tych nadań i swobód zostało uchylone lub umniejszone; a gdyby postawiono takie żądanie, to ma być uznane za niebyłe i nieważne i ani my sami, ani też za pośrednictwem nikogo innego z tego nie skorzystamy.

art. 62 - ogłaszał amnestię dla zbuntowanych przeciw królowi (który to bunt doprowadził do nadania Karty).

art. 63 - gwarantował trwałe obowiązywanie swobód "wszędzie i po wsze czasy" oraz nakazywał zaprzysiężenie przez obie strony.

Artykuły 12, 14 i 61 zostały później kilkakrotnie potwierdzone przez Radę Regencyjną. Magna Carta w XIII-XIV wieku była wielokrotnie potwierdzana, a w XVII wieku stała się argumentem w walce o prawa parlamentu. Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim Wielka Karta Swobód uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek demokracji brytyjskiej.

Wielką Kartę Swobód podpisano na Runnymede – łące nad Tamizą, usytuowanej w hrabstwie Surrey, w odległości ok. 6 km od Windsoru i 32 km od Londynu).

Dwudniowe obchody rocznicy zorganizowano na Tamizie w formie spływu rzeką z Hurley w Berkshire do Runnymede w hrabstwie Surrey flotylli 200 wiosłowych łodzi, którym przewodziła flagowa królewska barka (także wiosłowa) Gloriana. Na jej pokładzie aktorzy odczytywali poszczególne artykuły dokumentu.

Imprezę zakończyło odsłonięcie czterometrowego pomnika królowej Elżbiety II na łące Runnymede Pleasure Grounds.

Obchodom 800-lecia poświęcono wiele innych wydarzeń. M. in. 3 lutego 2015 roku na specjalnej wystawie w  British Library wystawiono cztery istniejące oryginalne kopie (rękopisy). Brytyjska artystka Cornelia Parker wykonała nową wersję Magna Carta w formie haftu, który został odsłonięty w British Library 5 maja 2015. W Wikipedii uruchomiono nową wersję strony poświęconej Magna Carta, a Królewska Mennica wybiła okolicznościową monetę o wartości dwóch funtów. (opr. na podst. BBC i Wikipedia.org)