Senat zajmie się kolejnymi wyrokami Trybunału

Na 31. posiedzeniu 17 i 18 kwietnia Senat zajmie się m. in. trzema senackimi projektami, które stanowią wykonanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego.

Jednym z nich jest projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, w którym określono jednoznacznie przesłanki, jakie mogą prowadzić do przedłużenia tymczasowego aresztowania podejrzanego, w stosunku do którego zapadł pierwszy wyrok w sprawie. Celem projektu jest wyeliminowanie zjawiska zbyt długich aresztów tymczasowych, na które już niejednokrotnie zwracał uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, rozstrzygając skargi obywateli polskich. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis stanowiący, że w przypadku, gdy zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy. Jak podniósł Trybunał, tymczasowe aresztowanie stosowane jest względem osoby, co do której domniemanie niewinności nie zostało jeszcze prawomocnie obalone. Mimo to okres trwania tymczasowego aresztowania, a zatem pozbawienia wolności, jest dla oskarżonego nieprzewidywalny i niczym nieograniczony. Przepisy postępowania nie przewidują bowiem dostatecznych mechanizmów, które w tego typu sytuacji stymulowałyby sąd do szczególnej troski o sprawność toczącego się postępowania. Brak jest poza tym odpowiednich regulacji, które mogłyby skutecznie przeciwdziałać nadużywaniu tego środka przymusu.

W myśl projektu senackiego, rozstrzygając o dalszym stosowaniu tymczasowego aresztowania, sądy będą musiały wykazać istnienie np. uzasadnionej obawy ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, uzasadnionej obawy, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne, bądź uzasadnionej obawy, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu. W projektowanym przepisie przewidziano ponadto cezurę czasową dla stosowania tymczasowego aresztu. Wyznaczona granica pięciu lat będzie miała charakter względny – sąd apelacyjny będzie mógł przedłużyć stosowanie tymczasowego aresztowania na wniosek sądu właściwego (czyli tego, przed którym dana sprawa się toczy), a gdy sprawa zawiśnie przed sądem apelacyjnym, o dalszym stosowaniu tymczasowego aresztowania decydował będzie ten sąd, ale w innym równorzędnym składzie.

Projekt przewiduje także, iż na żądanie zatrzymanego należy mu niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośrednią z nim rozmowę. Tym samym wyłącza on możliwość zastrzegania obecności prokuratora lub upoważnionej przez niego osoby podczas porozumiewania się tymczasowo aresztowanego z obrońcą. Wraz z wejściem w życie projektowanej ustawy dokonanie tego typu zastrzeżenia nie będzie możliwe nawet na zasadzie wyjątku, czyli – jak przewiduje dziś przepis – w owym  „szczególnie uzasadnionym wypadku”. Według projektu,  gwarancje związane z prawem do obrony powinny obejmować zarówno kontakty w postaci rozmowy (bezpośredniej lub prowadzonej przy użyciu środków umożliwiających kontaktowanie się na odległość), jak i te przybierające formę korespondencyjną. Oznacza to, że prokurator utraci także możliwość zarządzenia kontroli korespondencji podejrzanego z obrońcą.

Kolejny projekt senacki to projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, który wprowadza możliwość wniesienia zażalenia na orzeczenia sądu dotyczące zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, zapadłe zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji. Jednocześnie w przypadku orzeczeń sądu drugiej instancji, co do których jak dotąd nie dopuszczano możliwości wniesienia zażalenia, projekt określa tryb oraz sąd właściwy do jego rozpoznania. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że kwestia zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej przysługującego pełnomocnikowi z urzędu  powinna być rozpoznawana w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym. Do tej pory nie było możliwości zaskarżenia takiego postanowienia do sądu drugiej instancji. Oznaczało to również naruszenie prawa do sądu realizowanego w postępowaniu sądowym.

Dostosowując system prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego, senacka Komisja Ustawodawcza przygotowała również projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy, który we wszystkich wyborach wprowadza możliwość wniesienia skargi do sądu na postanowienia organu wyborczego o odmowie przyjęcia zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, odmowie rejestracji listy w całości lub poszczególnych kandydatów, skreśleniu z listy kandydata oraz unieważnieniu zarejestrowanej listy.

Dział Prasowy Senatu RP