NOP pod pomnikiem Państwa Podziemnego. Foto: tomasso.pl

Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Irena Lipowicz wystąpiła do prezesa Rządowego Centrum Legislacyjnego z sugestią usunięcia wątpliwości interpretacyjnych, jakie budzą przepisy różnych ustaw dotyczących partii politycznych. RPO zastanawia się w tym dokumencie nad dylematem: czy Trybunał Konstytucyjny ma badać cele lub działalność partii politycznych, czy także zasady ich działalności.

Prof. Lipowicz przypomina, że:

Postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2011 r. w sprawie o sygnaturze akt Pp 1/10 (OTK 27/3/A/2011), Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w sprawie z wniosku Sądu Okręgowego w W., VII Wydział Cywilny Rejestrowy, o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski przedstawionego w trybie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2011 r. Nr 155, poz. 924). Postępowanie to zostało wszczęte w celu zbadania zgodności z Konstytucją nowych symboli, o których rejestrację partia Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła do Sądu. Przyczyną jego umorzenia było niewykazanie przez ten Sąd, że kwestionowane symbole mają charakter faszystowski. Wykazanie tej okoliczności stanowiło tymczasem obowiązek sądu jako podmiotu inicjującego postępowanie, ze względu na obowiązującą w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym zasadę skargowości.

Sprawa ta uwidoczniła poważne wątpliwości interpretacyjne, jakie budzą przepisy dotyczące partii politycznych. Regulacja postępowań dotyczących partii politycznych znajduje się w odrębnych aktach prawnych: w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) oraz w ustawie o partiach politycznych.

W świetle przepisów Konstytucji oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przedmiotem kontroli Trybunału są wyłącznie cele lub działalność partii politycznych, a wzorcem dla tej kontroli - wyłącznie normy konstytucyjne. Natomiast w ustawie o partiach politycznych mowa jest, obok orzekania o celach i działalności partii, również o badaniu zasad działania partii politycznej. W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy przesłanką wszczęcia postępowania o konstytucyjności celów partii jest wątpliwość co do celów lub zasad działania partii, przy czym nie jest jasna relacja między oceną zasad działania partii a oceną celów partii. Z kolei art. 21 stanowi o wszczynaniu postępowania co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii w razie wprowadzenia do statutu zmian niezgodnych z art. 8 ustawy. Nie jest też do końca jasne, w jakim postępowaniu Trybunał badałby zasady działania partii, a w szczególności, czy miałoby to być postępowanie odrębne od postępowań dotyczących celów i działalności partii. Nie jest też jasne, czy podstawę kontroli w tym wypadku obok norm konstytucyjnych miałby stanowić art. 8 ustawy o partiach politycznych.