Helsińska Fundacja Praw Człowieka skierowała do Ministerstwa Sprawiedliwości opinię do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (projekt z 28 stycznia 2013 r.).

Projekt przewiduje utworzenie „ośrodków terapii osobowości” działających w ramach systemu ochrony zdrowia psychicznego. Będzie możliwym umieszczenie w nich skazanych, którzy odbyli karę pozbawienia wolności za popełnione przestępstwo, a którzy nadal mogą stwarzać zagrożenie dla innych osób. O umieszczeniu w takim ośrodku będzie decydował sąd opiekuńczy, zaś przesłankami umieszczenia będą: choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, zaburzenie osobowości lub zaburzenie preferencji seksualnych, które mają skutkować tym, że dana osoba zagraża życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej innych osób albo rozwojowi seksualnemu małoletnich. Wniosek o umieszczenie w ośrodku może złożyć dyrektor zakładu karnego, w którym przebywa skazany.

W opinii Fundacji, głównym mankamentem projektu jest uznanie, że podstawą umieszczenia w ośrodku terapii osobowości będą m.in. „zaburzenie osobowości” lub „zaburzenie preferencji seksualnych”, które nie stanowią chorób psychicznych. Skutkiem wprowadzenia projektowanych zmian, będzie zatem możliwość zamknięcia w ośrodku (prowadzonym w ramach systemu ochrony zdrowia psychicznego) osoby, która jest zdrowa psychicznie. Tak szerokie przesłanki jak „zaburzenie osobowości” lub „zaburzenie preferencji seksualnych” mogą rodzić wątpliwości co do zgodności projektu z art. 5 ust. 1 lit. e Konwencji. Przepis ten zawiera wyjątek od ogólnego zakazu pozbawienia wolności, i przewiduje, że na gruncie Konwencji możliwym jest „zgodne z prawem pozbawienie wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi”. W sytuacji gdy pozbawienie wolności nie dotyczy osoby chorej umysłowo, ale nieprecyzyjnego katalogu osób z „zaburzeniami osobowości”, może się okazać, że projektowana regulacja narusza standard z art. 5 ust. 1 lit. e.

Fundacja przeanalizowała opiniowany projekt także pod kątem jego zgodności z art. 7 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, tj. z zakazem karania bez podstawy prawnej. W ocenie HFPC, projektodawca stara się uniknąć regulacji, które umieszczenie w ośrodku terapii osobowości czyniłyby swoistą drugą karą za popełniony czyn, za który sprawca odbył już karę. Z drugiej zaś strony proponuje się przepisy, które przyszłe prawdopodobieństwo popełnia czynu zabronionego ściśle wiążą z karą pozbawienia wolności za czyn uprzednio popełniony. To z kolei może powodować niezgodność z art. 7 Konwencji, który zakazuje bez podstawy prawnej.