W związku z nieścisłymi informacjami dotyczącymi przygotowań do obchodów 30-lecia działalności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego, Biuro Trybunału Konstytucyjnego informuje:

Geneza Trybunału Konstytucyjnego

Początki europejskiego sądownictwa konstytucyjnego sięgają lat 20. XX wieku, gdy powstały pierwsze sądy konstytucyjne w Austrii i w Czechosłowacji. Idea ta nie cieszyła zainteresowaniem w państwach totalitarnych lub znajdujących się pod wpływem doktryny konstytucjonalizmu francuskiego. Po II Wojnie Światowej sądy konstytucyjne − jako gwarancja przestrzegania zasad demokracji i praw człowieka − pojawiły się w państwach Europy Zachodniej odchodzących od systemów totalitarnych. Wdrożony w Polsce radziecki model państwowy był programowo wrogi idei sądownictwa konstytucyjnego. Jego utworzenie stanowiło jeden z postulatów opozycji demokratycznej już w latach 70-tych, ale dopiero jesienią 1981 r. władze PRL zezwoliły na podjęcie prac przygotowawczych, spowolnionych ogłoszeniem stanu wojennego.

Trybunał Konstytucyjny został wprowadzony do polskiego porządku ustrojowego nowelą konstytucyjną z 26 marca 1982 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 83), jednak władze PRL – z obawy przed utratą kontroli nad stanowiony prawem, a przez to zachwianiem podstaw reżimu − wstrzymywały się z uchwaleniem stosownej ustawy(co nastąpiło dopiero w kwietniu 1985 r.; (Dz. U. Nr 22, poz. 98). Zagwarantowały też sobie kontrolę jego działalności przez umożliwienie Sejmowi PRL(ówcześnie „najwyższemu organowi władzy państwowej”) odrzucania orzeczeń.

Polski Trybunał Konstytucyjny był − obok sądu jugosłowiańskiego (trzeba jednak pamiętać o szczególnym statusie Jugosławii) − jednym z pierwszych sądów konstytucyjnych w bloku państw socjalistycznych. Za początek jego funkcjonowania uznaje się dzień 28maja 1986 r. gdy zapadło pierwsze, historyczne orzeczenie stwierdzające niezgodność badanych przepisów z Konstytucją (sygn. U1/86).

Podczas przemian polityczno-ustrojowych w 1989 r. konieczność dalszego funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego i potrzeba umocnienia jego pozycji nie ulegała wątpliwości. W pełni nastąpiło to dopiero wraz z wejściem w życie obowiązującej Konstytucji RP17 października1997 r. Od tego czasu Trybunał Konstytucyjny budował orzecznictwo działając w warunkach typowych dla wszystkich sądów prawa państw demokratycznych. Przyjęło się jednak uwzględniać cały jego wcześniejszy dorobek orzeczniczy, w tym z lat 1986−1989, gdyż działalność składów sędziowskich od czasu wydania pierwszego wyroku dowodziła dążenia do przestrzegania zasad praworządności, niezależnie od politycznych uwarunkowań. W zgodnej opinii przedstawicieli nauki prawa i polityków nie sposób też pominąć roli Trybunału Konstytucyjnego w definiowaniu oraz wprowadzaniu do polskiego systemu pojęć oraz instytucji demokratycznego państwa prawnego w latach 1989−1997.