2 października 2012 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący stosowania w zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich systemu kar i nagród.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 65, § 66, § 70-74, § 90, § 91 i § 93-95 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich są niezgodne z art. 95 § 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji. Przepisy te tracą moc obowiązującą z upływem dwunastu  miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

Zgodnie z ustawą z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym, mające na celu jego wychowanie na świadomego i uczciwego obywatela (…) z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych.

Mocą art. 95 § 3 ustawy, Minister Sprawiedliwości został upoważniony do określenia - w drodze rozporządzenia - rodzajów zakładów i schronisk (w zależności od stosowanych wobec nieletnich środków i form oddziaływania wychowawczego, resocjalizacyjnego i terapeutycznego), ich organizacji oraz sposobu wykonywania nadzoru zwierzchniego nad tymi placówkami, a także szczegółowych zasad kierowania i przyjmowania do nich, pobytu w nich oraz przenoszenia i zwalniania z nich nieletnich.

Wydane na podstawie tego upoważnienia rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (dalej: rozporządzenie) normuje wskazane w upoważnieniu kwestie, ponadto jednak ustanawia system nagród, które mogą być przyznawane nieletnim przebywającym w zakładach albo schroniskach, i środków dyscyplinarnych, które mogą być wobec nich stosowane.

Zawarte w rozporządzeniu unormowania dotyczące stosowania wobec nieletnich środków dyscyplinarnych stanowią głęboką ingerencję w sferę gwarantowanej konstytucyjnie wolności osobistej jednostki, której pozbawienie lub ograniczenie może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Ustawodawca nie upoważnił Ministra Sprawiedliwości do ukształtowania rozporządzeniem systemu nagród przyznawanych wychowankom zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich ani systemu środków dyscyplinarnych wobec nich stosowanych. Co więcej, ustawodawca takiego upoważnienia nie mógł udzielić, ponieważ tego rodzaju regulacje należą do materii ustawowej, gdyż określają granice pozbawienia lub ograniczenia wolności.