Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2015 roku na plenarne posiedzenie Sejmu, 22 lipca 2016 r.

Panie Marszałku, Wysoka Izbo,

Dziękuję za zaproszenie na posiedzenie Sejmu. Jak co roku przedstawię Państwu informację o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego z roku 2015. Informacja została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału w kwietniu bieżącego roku.

*****

Ubiegły rok był dla Trybunału Konstytucyjnego rekordowy pod względem liczby rozstrzygniętych spraw i wydanych orzeczeń. Trybunał rozstrzygnął w sumie 303 sprawy – o 93% więcej niż w roku 2104. Niektóre sprawy Trybunał rozpoznał łącznie i wydał łącznie 173 orzeczenia merytoryczne – 63 wyroki i 110 postanowień o umorzeniu postępowania. Liczba orzeczeń merytorycznych była większa od tej z roku 2014 o 45%. Wśród 63 wyroków, w 35 z nich Trybunał orzekł o niekonstytucyjności co najmniej jednego z zakwestionowanych przepisów. W 10 sprawach Trybunał odroczył termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów. Czas merytorycznego rozpoznania sprawy był dłuższy niż w roku 2014 o trzy miesiące i wyniósł 21 miesięcy.

Poza tym Trybunał wydał 5 postanowień sygnalizacyjnych w celu zapewnienia spójności systemu prawa przez organy stanowiące prawo.

Na etapie wstępnej kontroli skarg konstytucyjnych i wniosków podmiotów o legitymacji ograniczonej Trybunał wydał łącznie 918 postanowień i zarządzeń, czyli o 11% więcej niż rok wcześniej. Do merytorycznego rozpoznania Trybunał przekazał 10% skarg konstytucyjnych i 52% wniosków podmiotów o legitymacji ograniczonej.

*****

Chciałbym też zwrócić Państwa uwagę na kilka spośród najważniejszych zeszłorocznych wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Wymienię tylko najważniejsze z nich, reprezentatywne dla dwóch podstawowych funkcji Trybunału – strażnika wolności i praw człowieka i obywatela oraz strażnika konstytucyjnych podstaw ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej. W pierwszej z tych kategorii Konstytucja odgrywa rolę tarczy dla człowieka i obywatela, w drugiej – zwornika ustroju Państwa Polskiego.

Wśród najważniejszych zeszłorocznych wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wolności i praw człowieka i obywatela należy wymienić niewątpliwie te w sprawach: otwartych funduszy emerytalnych i konstytucyjnego prawa obywateli do zabezpieczenia społecznego¹, klauzuli sumienia dla lekarzy², kwoty zmniejszającej podatek dochodowy od osób fizycznych i ochrony minimum egzystencji obywateli³, bankowego tytułu egzekucyjnego⁴, braku ograniczenia czasowego co do stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa⁵, wolności zrzeszania się w związkach zawodowych⁶ oraz nadzoru finansowego nad spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi⁷. Z kolei za najdonioślejsze zeszłoroczne wyroki Trybunału odnoszące się do podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej należy uznać te związane z zasadą podziału, równowagi i współdziałania władz oraz zasadą niezależności sądów i niezawisłości sędziów, w tym wyroki w sprawie nowelizacji Prawa o ustroju sądów powszechnych⁸, immunitetu sędziowskiego w postępowaniu lustracyjnym⁹ i dwa wyroki w sprawach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym – wyrok z 3 grudnia 2015 r., w sprawie niektórych przepisów ustawy o Trybunale z 2015 r. w jej pierwotnym brzmieniu¹⁰, wyrok z 9 grudnia 2015 r., w sprawie listopadowej nowelizacji ustawy o Trybunale¹¹. W politykę ustawicznego zmieniania prawa regulującego organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed nim wpisała się ustawa nowelizująca z 22 grudnia 2015 r. W przedmiocie konstytucyjności tej ustawy Trybunał orzekł w wyroku z 9 marca 2016 r.¹², od 134 dni nie opublikowanym. Ten stan rzeczy nie uzyskał jakkolwiek aprobaty polskich sądowników.