Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał 13 marca, że hiszpańskie przepisy są sprzeczne z prawem Unii w zakresie, w jakim uniemożliwiają sądowi właściwemu do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku przewidzianego w umowie pożyczki hipotecznej zawieszenie toczącego się już postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Hiszpańskie przepisy wskazują bardzo ograniczoną liczbę podstaw, na których może się oprzeć dłużnik, aby podnieść skutecznie zarzut przeciwko egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Podstawy takiej nie stanowi m.in. przewidziany w umowie pożyczki hipotecznej nieuczciwy warunek. Okoliczność taka może zostać podniesiona jedynie w ramach odrębnie toczącego się postępowania co do istoty sprawy, które nie skutkuje zawieszeniem postępowania egzekucyjnego. Ponadto w hiszpańskim postępowaniu egzekucyjnym ostateczne przysądzenie osobie trzeciej – takiej jak bank – własności nieruchomości obciążonej hipoteką ma, co do zasady, nieodwracalny charakter. Skutkiem tego, jeśli rozstrzygnięcie rozpoznającego sprawę co do istoty sądu uznające przewidziany w umowie pożyczki warunek za nieuczciwy – i, co za tym idzie, egzekucję wierzytelności zabezpieczonej hipoteką za nieważną – zostaje wydane już po przeprowadzeniu tej egzekucji, umożliwia ono zapewnienie konsumentowi jedynie następczej ochrony prawnej w formie odszkodowania, bez możliwości odzyskania przez wyeksmitowaną osobę swej własności.

W lipcu 2007 r. Mohamed Aziz, pracujący w Hiszpanii obywatel marokański, zawarł z bankiem Catalunyacaixa umowę pożyczki na kwotę 138 000 EUR zabezpieczonej hipoteką obciążającą jego mieszkanie. Począwszy od czerwca 2008 r. zaprzestał on spłacania miesięcznych rat. Po bezskutecznym wezwaniu go do zapłaty, bank wszczął przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne. Ponieważ M. Aziz nie zajął stanowiska w sprawie, zarządzono przeprowadzenie egzekucji. Zorganizowano licytację nieruchomości, na której nie złożono żadnej oferty kupna, wskutek czego, zgodnie z odpowiednimi hiszpańskimi przepisami, własność nieruchomości została przysądzona bankowi za 50% wartości. W dniu 20 stycznia 2011 r. M. Aziz został wyeksmitowany ze swego miejsca zamieszkania. Na krótko przed tym złożył jednak do sądu wniosek o uznanie przewidzianego w umowie pożyczki hipotecznej warunku za nieważny ze względu na jego nieuczciwy charakter oraz, co za tym idzie, o uznanie za takie również przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego.

W tym kontekście rozpatrujący spór Juzgado de lo Mercantil n° 3 de Barcelona (sąd gospodarczy nr 3 w Barcelonie) postanowił zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości, po pierwsze, z pytaniem o zgodność hiszpańskiego prawa z dyrektywą o nieuczciwych warunkach umownych ze względu na to, iż jego zdaniem niezwykle utrudnia ono zapewnienie przez sąd konsumentowi skutecznej ochrony i, po drugie, z pytaniem o elementy składające się na pojęcie „nieuczciwego warunku” w rozumieniu tej dyrektywy.

W wydanym dziś wyroku Trybunał odpowiedział przede wszystkim, że dyrektywa o nieuczciwych warunkach umownych sprzeciwia się przepisom krajowym, takim jak rozpatrywane przepisy hiszpańskie, które nie pozwalają rozpatrującemu sprawę co do istoty sądowi – w ramach

postępowania mającego na celu stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego – na przyjęcie środków tymczasowych, a zwłaszcza na zawieszenie postępowania egzekucyjnego, podczas gdy zarządzenie takich środków jest konieczne w celu zapewnienia pełnej skuteczności jego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Na wstępie Trybunał przypomniał, że w braku harmonizacji mechanizmów krajowych egzekucji przymusowej, uregulowanie kwestii zarzutów, jakie można podnieść w ramach postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką oraz uprawnień przyznanych rozpoznającemu sprawę co do istoty sądowi należą do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich. Uregulowania te nie mogą być jednak mniej korzystne niż w przypadku podobnych spraw o charakterze krajowym (zasada równoważności) oraz nie mogą one uniemożliwiać lub czynić nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii (zasada skuteczności).