ETS - sala rozpraw

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku wydanym 18 marca uznał, że prawo Unii nie ustanawia po stronie państw członkowskich obowiązku zapewnienia, by matka zamawiająca, której dziecko urodzone zostało przez inną kobietę dzięki umowie o macierzyństwo zastępcze, korzystała z urlopu macierzyńskiego lub innego równoważnego. Ze względu na to, że dyrektywa w sprawie pracownic w ciąży ustanawia wyłącznie określone wymogi minimalne w zakresie ochrony, państwa członkowskie zachowują swobodę co do stosowania norm korzystniejszych dla matek zamawiających.

Zatrudniona w szpitalu w Zjednoczonym Królestwie D. oraz pracująca w Irlandii nauczycielka, Z. skorzystały, w celu posiadania dziecka, obie z macierzyństwa zastępczego.

D. zawarła, zgodnie z prawem brytyjskim, umowę o macierzyństwo zastępcze. Dziecko zostało poczęte z nasienia jej partnera i komórki jajowej innej kobiety. Kilka miesięcy po narodzinach dziecka sąd brytyjski, za zgodą matki zastępczej, przyznał D. i jej partnerowi pełną i stałą władzę rodzicielską nad dzieckiem, stosownie do brytyjskich przepisów dotyczących zapłodnienia pozaustrojowego.

Z. cierpi na rzadkie schorzenie, w wyniku którego – pomimo, że ma zdrowe jajniki i jest płodna – nie ma macicy i nie może zajść w ciążę. Dzięki umowie zawartej z matką zastępczą w Kalifornii Z. i jej mężowi urodziło się dziecko. Z genetycznego punktu widzenia dziecko to zostało poczęte z połączenia gamet pary i w jego amerykańskim akcie urodzenia nie ma żadnej wzmianki na temat tożsamości matki zastępczej. Zgodnie z prawem kalifornijskim Z. i jej męża uznaje się za rodziców dziecka.

Obie te kobiety zwróciły się z wnioskiem o udzielenie płatnego urlopu, równoważnego z urlopem macierzyńskim lub urlopem adopcyjnym. Oba wnioski zostały odrzucone z tego względu, że D. i Z. nigdy nie były w ciąży, a dzieci nie zostały adoptowane przez rodziców.

Sądy krajowe, przed którymi obie matki zamawiające wszczęły postępowania, zmierzają do ustalenia, czy taka odmowa jest sprzeczna z dyrektywą dotyczącą pracownic w ciąży lub czy stanowi dyskryminację ze względu na płeć lub niepełnosprawność (takie rodzaje dyskryminacji są zakazane na podstawie, odpowiednio, dyrektywy 2006/54/WE i dyrektywy 2000/78/WE).

W dzisiejszych wyrokach Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że prawo Unii nie ustanawia, po stronie matek zamawiających, prawa do płatnego urlopu, równoważnego z urlopem macierzyńskim lub urlopem adopcyjnym.

W odniesieniu do dyrektywy 92/85/EWG dotyczącej pracownic w ciąży Trybunał przypomniał, że celem tej dyrektywy jest wspieranie poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią, ponieważ pracownice te uznaje się za tworzące grupę szczególnego ryzyka. W dyrektywie tej przepisy dotyczące urlopu macierzyńskiego odnoszą się wyraźnie do porodu i mają na celu ochronę zdrowia matki w szczególnej, wrażliwej sytuacji wynikającej z ciąży. Trybunał stwierdził ponadto, że o ile urlop macierzyński ma również na celu zapewnienie ochrony szczególnych więzi między kobietą a jej dzieckiem, o tyle cel ten dotyczy jednak wyłącznie okresu następującego po „ciąży i porodzie”. Wynika z tego, że przyznanie urlopu macierzyńskiego w oparciu o omawianą dyrektywę wymaga, by dana pracownica była wcześniej w ciąży i urodziła dziecko. Tym samym, matka zamawiająca, która celem posiadania dziecka skorzystała z umowy o macierzyństwo zastępcze, nie mieści się w zakresie stosowania tej dyrektywy, także w wypadku, gdy jest w stanie karmić to dziecko piersią po urodzeniu lub gdy faktycznie karmi je piersią. W rezultacie państwa członkowskie nie są zobowiązane przyznać takiej pracownicy prawa do urlopu macierzyńskiego na mocy tej dyrektywy.