VII. Co powiedzieliby nam starożytni Ateńczycy?

Przechodzę na koniec do pewnego eksperymentu myślowego próbującego zilustrować sytuację, co doradziliby nam starożytni Ateńczycy, gdyby jakimś boskim trafem odwiedzili nasze XXI-wieczne demokracje. My zaś, goszcząc ich, w odwecie, nie wytykalibyśmy im błędów.

Demokracja ateńska kierowała się kilkoma podstawowymi zasadami. Po pierwsze, przyjęto zasadę mądrości i równości wszystkich gromadzących się obywateli. Było to założenie bliskie dziś nie tylko Jamesowi Surowieckiemu, który napisał Mądrość tłumu. Na Zgromadzeniu Ludowym, posiedzeniu Sądu Ludowego decyzje podejmowało co najmniej 6 tys. osób, Rada zaś, nadzorująca bezpośrednio urzędników, liczyła 500 czy 400 uczestników. Tak liczne sądy ludowe potrafiły ogłosić werdykt w sprawie w ciągu nawet jednego dnia. Po drugie, obowiązywała zasada krótkich, bo jednorocznych kadencji, a przewodniczący (epistates) Zgromadzenia pełnił swoją funkcję tylko jeden dzień i aby nie podlegać korupcyjnym zabiegom losowany był dopiero w dniu obrad. Po trzecie, istniała zasada rotacji — żadnego urzędu poza Radą nie można było pełnić więcej niż jeden raz. Po czwarte, zasadą była kolegialność — żaden członek gremium nie miał większej władzy niż inni. W kolegiach urzędniczych nie było przewodniczących i obowiązywała dyskusja prowadząca do wniosków. Po piąte, istniała już tam zasada zarówno wertykalnej, jak i horyzontalnej (poprzez system relacji: Rada i prytani, Zgromadzenie, sądy ludowe) odpowiedzialności władzy. Oto co prawdopodobnie w kontekście ich doświadczeń powiedzieliby nam starożytni Grecy:

1) Wasza demokracja to władza nie ludzi, lecz zawodowych polityków. U nas nikt nie mógł nawet zastępować obywatela na Zgromadzeniu, nie było pośredników, nawet oskarżycieli publicznych. Wszystko robił sam obywatel. Wynajęcie sobie mówcy (retora) za pieniądze uznawane było za korupcję i karane w trybie zdrady stanu, czyli einsangelii.