Skoro nie znamy osób, które uciekają do Europy z odległych kulturowo krajów, opinie o nich opieramy na tym, co wcześniej utrwaliło się w naszych głowach. Najłatwiej sięgamy do tego, co jest poznawczo dostępne, proste, powiązane z innymi postawami i przekonaniami. Sięgamy więc do utrwalonych, uproszczonych schematów, dotyczących przekonań o innych ludziach „w ogóle” oraz o określonych grupach etnicznych.

Deficyt zaufania społecznego

Polacy są nieufni. Europejski Sondaż Społeczny z 2012 r. oraz ostatnia Diagnoza Społeczna z r. 2015 pokazują, że z opinią: „Ludzie najczęściej starają się być pomocni” zgadza się jedynie 13 proc. Polek i Polaków. Pod względem zaufania do ludzi od lat znajdujemy się na szarym końcu europejskich społeczeństw. Jedynie Bułgarzy deklarują jeszcze niższy poziom zaufania – 11 proc.

Najczęściej gotowość do udzielenia pomocy innym deklarują Duńczycy (47 proc.), Szwedzi (46 proc.), Norwegowie (45 proc.), Finowie (42 proc.) i Szwajcarzy (40 proc.). Z analiz, które prowadziłam w oparciu o dane z Europejskich Studiów Wartości (EVS) w roku 2008 wynikało, że zaufanie do ludzi we wszystkich badanych krajach jest pozytywnie związane z poczuciem szczęścia (najsilniej w krajach skandynawskich, najsłabiej w Rosji i na Ukrainie), i jednocześnie – z poczuciem kontroli nad tym, co się z nami dzieje.

Jeszcze klika lat temu obawy Polaków, związane z obecnością imigrantów nad Wisłą, były słabsze niż obawy innych europejskich społeczeństw (por. dane z 2008 r., European Value Studies). Wtedy najbardziej niepokoiliśmy się o to, że imigranci będą obciążeniem dla krajowego systemu opieki społecznej. Oraz że przyczynią się do wzrostu przestępczości. Mniejsze obawy żywiliśmy o konkurencję na rynku pracy i o utratę spójności kulturowej.