Źródło: uksimple.info

Nie wiadomo, czy działania państwa skierowane do Polaków i Polonii za granicą są skuteczne, bo nie sprawdza się ich efektywności. Nie można więc stwierdzić czy i jak dzięki konkretnym działaniom umocniła się więź emigrantów z krajem albo w jakim stopniu uczestnictwo w danej formie zajęć przyczyniło się do podjęcia decyzji o powrocie do kraju.

W związku z pogłębianiem się skutków niżu demograficznego w Polsce działania państwa, które zachęciłyby rodaków do powrotów z emigracji nabierają szczególnego znaczenia. Na podtrzymywanie więzi z krajem i decyzje o powrotach mają wpływ nie tylko czynniki ekonomiczne, ale też edukacja w języku polskim oraz kontakt z kulturą ojczystą. Powstaje tu pole do działania dla instytucji państwa polskiego, które zobowiązane są do organizowania oraz umożliwiania rodakom za granicą dostępu do edukacji, oświaty i kultury. Zadania te koordynuje Minister Spraw Zagranicznych głównie we współpracy z Ministerstwami: Edukacji Narodowej, Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Kultury i Dziedzictwa Narodowego.  

Kontrola NIK pokazała, że największą słabością działań państwa sprzyjających podtrzymywaniu więzi z krajem i zachęcających do powrotów jest brak systemu umożliwiającego m.in. ocenę ich postępu i skuteczności. Zarówno ministerstwa jak i instytucje czy organizacje pozarządowe do mierzenia efektów działań skierowanych do Polaków i Polonii za granicą stosują najczęściej wskaźniki dotyczące liczby  zorganizowanych imprez, wystaw, szkoleń, czy opracowanych/udostępnionych materiałów edukacyjnych. NIK podkreśla, że w ten sposób nie można rzetelnie ustalić, czy i jak dzięki konkretnym działaniom umocniła się więź z krajem albo w jakim stopniu uczestnictwo w danej formie zajęć przyczyniło się do podjęcia decyzji o powrocie do kraju. W ocenie NIK konieczne jest wprowadzenie mierników, które pozwolą na ocenę skuteczności tych działań.

Dopiero w sierpniu 2015 roku Rada Ministrów  przyjęła  „Rządowy Program współpracy z Polonią i Polakami za granicą na lata 2015 - 2020” (poprzedni program skończył się w roku 2012). Wpływ na przewlekłość opracowywania Rządowego Programu mogło mieć m.in. to, że zadania współpracy z Polonią i Polakami za granicą w ciągu dwóch lat (2013 - 2014) nadzorowało aż sześciu podsekretarzy stanu, co oznacza, że średnio każdy z nich tą problematyką zajmował się przez cztery miesiące. Administracja rządowa nie skorzystała z możliwości konsultowania swoich działań z organizacjami polonijnymi na etapie opracowywania założeń do Rządowego Programu Współpracy z Polską Diasporą w latach 2015 - 2020. Zdaniem NIK aktywne uczestnictwo w pracach na rzecz środowisk polonijnych ma znaczenie szczególnie przy dynamicznie zmieniających się uwarunkowaniach w kraju i za granicą.