Tablica poświęcona paszportowi nansenowskiemu na ścianie ratusza w Oslo. Foto: I. Vasiliev, Wikipedia.org

Polska jest jednym z czterech państw w Europie, które nie podpisały dotąd Konwencji ONZ o Statusie Bezpaństwowców. A problem jest poważny, bo kilka tysięcy osób żyje w naszym kraju bez dokumentów i bez żadnych praw.

Na świecie liczba bezpaństwowców szacowana jest na 12 mln osób, w Europie na 600 tysięcy, a w Polsce, według różnych źródeł, na 2 do 8 tys. osób.

Konwencja z 1954 roku o Statusie Bezpaństwowców definiuje pojęcie apatrydy (bezpaństwowca) jak osobę, która nie jest uważana za obywatela żadnego państwa, zgodnie z obowiązującym na jego terytorium prawem. Najczęściej problem dotyczy różnych grup narodowościowych lub społecznych nietolerowanych w krajach swojego zamieszkania, czasem uchodźców politycznych, którym po wyjeździe z kraju odebrano obywatelstwo, także dzieci takich uchodźców. Jednak w Polsce najwięcej tego typu osób pochodzi z krajów byłego ZSRR i byłej Jugosławii. Najczęściej opuściły one te państwa jeszcze przed ich rozpadem, a potem z  różnych powodów nie uregulowały swojego statusu.

Jak mówi Dorota Pudzianowska z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, która wspiera takie osoby w staraniach o uregulowanie ich pozycji w Polsce, sytuacje są zwykle dramatyczne.  I opowiada o dziewczynie, którą matka – prawdopodobnie Romka z Rumunii – zostawiła po urodzeniu w szpitalu. Przez 16 lat dziewczyna, przebywając w domu dziecka, a potem w polskiej rodzinie zastępczej, nie miała żadnego dokumentu. Teraz problem jest rozwiązany, bo polskie obywatelstwo przyznał jej Prezydent. – Ale na to muszą być normalne procedury, takie decyzje głowy państwa są tylko na nadzwyczajne sytuacje – mówi Dorota Pudzianowska.

Albo przykład dziecka emigrantów politycznych z Kuby, których dziecko urodziło się w Polsce. Nie otrzymało obywatelstwa kubańskiego, bo dla jego uzyskania rodzice musieliby na co najmniej trzy miesiące pojechać do tego kraju. A ze zrozumiałych względów nie mogą. Na polskie obywatelstwo nie może liczyć, bo przecież ma rodziców – Kubańczyków. Jest więc bezpaństwowcem. No i nie ma oczywiście żadnych dokumentów. Podobnie jak pewna kobieta z Kazachstanu, która opuściła ten kraj jeszcze w czasach ZSRR. Paszport tego byłego państwa jej ukradziono, a nowe państwo Kazachstan nie chce się do niej przyznać. Podobnie jak Polska, więc także jest bezpaństwowcem.