Gogol nie każe panom pracować razem z chłopami, ale, owszem, nakazuje im być zawsze tam, gdzie praca się zaczyna: „Od siebie dodaj im siły słowami: „Ano, chłopy, złapmy się za to wszyscy razem!”. Sam weź do rąk topór lub kosę”. Zapewnia przy tym: „będzie to z większym pożytkiem dla Twojego zdrowia niźli wszystkie Marienbady, medyczne bógwico i gnuśne spacery”. Nie mogę oprzeć się wrażeniu, że Tołstoj, choć Gogola nie cenił specjalnie, musiał być z tego zdania zadowolony…      

 Gogol następnie wchodzi w kolejną sprawę, z którą ziemianin – odbiorca jego rad, będzie musiał się zmierzyć: idzie o kwestię oświaty wśród chłopstwa. Jego poglądy w tej mierze nie były bynajmniej rewolucyjne, ale z drugiej strony, nie można też zapomnieć o czasie ich powstania (rok 1846). Najlepiej więc poznać je u źródła. Ich kwintesencja przedstawia się tak: „Uczyć wieśniaka czytania i pisania po to, by dać mu potem możliwość czytania jałowych książeczek, które wydają dla ludu europejscy przyjaciele owegoż ludu, jest czystym nonsensem”. Jak sami widzimy, pisarz i tu nie pominął okazji, by znowu uderzyć w Europę...      

Jest w wywodzie Gogola pewna niedoskonałość – temat, który zwraca uwagę na zasadzie paradoksu, przez fakt jego pominięcia. Jak wiemy, ustrój rolny, a więc własność ziemi i obrót gruntami, od zawsze był sprawą podstawowej wagi o wymiarze państwowym (vide ostatnio: polskie ustawy z 2016). Gogol nie wspomina o tym najmniejszym słowem. Powód zdaje się oczywisty: w ówczesnej Rosji od kupowania ziemi byli wyłącznie panowie, a chłopi – z niewielkimi wyjątkami – od jej uprawy na zasadzie pańszczyzny; na tym, oprócz samodzierżawia i „tabeli rang”, opierał się cały państwowy porządek.