Prorokiem jest ten, co widzi przyszłość i głośno mówi innym co robić. Czy Gogol był nim w sprawie wsi? W żadnym przypadku. Równo piętnaście lat po jego artykule nastąpiły reformy cara Aleksandra II. Manifest z lutego 1861 roku bynajmniej nie zalecał panom występowania przed chłopami z płonącymi banknotami, ale nakazywał im, najogólniej rzecz ujmując, oddanie chłopom gruntów, na których do tej pory gospodarzyli – najpierw w użytkowanie, potem na własność, nie natychmiast, ale w długim czasie, nie za darmo, ale za wykupem. Jak wyglądała rzeczywista realizacja tych zamierzeń, i co z tego później wyszło, to już całkiem, a to całkiem, inna sprawa. Na tle okrutnego losu, który potem zgotowało chłopom rosyjskim i ukraińskim bolszewickie państwo, poglądy Gogola wydają się sielankową czytanką.

*Marian Sworzeń: ur. 1954, prawnik, pisarz, członek PEN Clubu, ostatnio wydał „Opis krainy Gog”