Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła Ministerstwu Sprawiedliwości opinię w sprawie projektu ustawy o zmianie kodeksu postępowania karnego (projekt z 5 czerwca 2012 r.). Projekt  w obecnym kształcie zmierza w kierunku znacznej zmiany istoty postępowania karnego przed sądem. Obecnie, w zakresie postępowania dowodowego, kluczową rolę odgrywa sąd. W świetle projektu nowelizacji, to na stronach postępowania będzie spoczywać ciężar przeprowadzenia dowodu.

„Co do zasady kierunek zmian oceniamy pozytywnie” – mówi Barbara Grabowska, prawniczka HFPC. „Jednak skuteczność tych rozwiązań będzie zależała od zmian w strukturze prokuratury oraz od stworzenia efektywnego systemu pomocy prawnej dla osób ubogich” – tłumaczy Barbara Grabowska.

W związku z tym, HFPC wyraża wątpliwość, czy zwiększenie aktywności stron procesowych, w proponowanym kształcie rzeczywiście doprowadzi do usprawnienia postępowania i osiągnięcia prawdy materialnej.

Projekt nowelizacji przewiduje również zmiany w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania. Komisja Kodyfikacyjna Praw Karnego, która opracowała projekt, utrzymała istniejące dotychczas swoiste domniemanie obawy matactwa (potwierdzone przez Sąd Najwyższy w styczniu 2012 r.) , które może wynikać z samego zagrożenia surową karą. HFPC wyraża wątpliwość, czy rozwiązania te w istocie nie pogłębią automatyzmu w stosowaniu najsurowszego środka zapobiegawczego.

Ponadto, w świetle projektu nowelizacji posiedzenia sądu w tym m.in. te dotyczące zastosowania tymczasowego aresztowania miałyby być niejawne. „Takie rozwiązanie budzi poważne wątpliwości natury konstytucyjnej” – mówi Barbara Grabowska.

HFPC w opinii pozytywnie odnosi się do propozycji zmian w zakresie dostępu do akt postępowania przygotowawczego. Projekt zapewnia bezwarunkowy dostęp do akt postępowania przygotowawczego zawierających materiały, które uzasadniają wniosek prokuratora w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania oraz jego przedłużenia.

Co więcej, projekt wprowadza obowiązek oparcia postanowienia sądu w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia tymczasowego aresztowania wyłącznie na materiałach, które zostały udostępnione podejrzanemu lub jego obrońcy. „Obie zmiany są zgodne ze standardem konstytucyjnym i strasburskim, ponieważ gwarantują równość stron w procesie karnym oraz efektywność prawa do obrony.” – czytamy w opinii.

W projekcie nie przewidziano nowelizacji w zakresie rozszerzenia kręgu podmiotów, którym przysługuje status pokrzywdzonego. HFPC sugeruje rozważenie wprowadzenia możliwości nadawania przez sąd statusu pokrzywdzonego na podstawie szczegółowej analizy akt sprawy osobom ponoszącym negatywne konsekwencje przestępstwa przeciwko dobru ogólnemu. HFPC wyraża także obawę, że przyjęta w orzecznictwie i doktrynie materialna definicja pokrzywdzonego w praktyce prowadzić może do naruszenia prawa takich osób do sądu.