Wynikający z art. 42 ust. 1 konstytucji zakaz wstecznego stosowania wobec oskarżonego kary nieznanej ustawie obowiązującej w czasie popełnienia czynu stanowiącego podstawę jego odpowiedzialności represyjnej odnosi się nie tylko do kary zasadniczej. Nie ma podstaw, aby poza zakresem tej gwarancji konstytucyjnej pozostawała kara zastępcza – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

12 maja 2015 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone skargi konstytucyjne K. N., T. P., K. S. dotyczące nowelizacji kodeksu karnego wykonawczego (surowsza kara zastępcza niż w orzeczeniach zapadłych pod rządami poprzedniej ustawy).

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 pkt 30 ustawy z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw jest niezgodny z art. 2 i art. 42 ust. 1 konstytucji.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że gwarancja wynikająca z art. 42 ust. 1 konstytucji odnosi się do postępowania wykonawczego. Wynikający z ww. przepisu ustawy zasadniczej zakaz wstecznego stosowania wobec oskarżonego kary nieznanej ustawie obowiązującej w czasie popełnienia czynu stanowiącego podstawę jego odpowiedzialności represyjnej odnosi się nie tylko do kary zasadniczej. Nie ma podstaw, aby poza zakresem tej gwarancji konstytucyjnej pozostawała kara zastępcza. Niedopuszczalne byłoby omijanie gwarancji wyrażonej w art. 42 ust. 1 konstytucji przez uregulowanie, które przewiduje, że kara prawomocnie orzeczona z poszanowaniem nakazów wynikających z tej gwarancji podlegałaby w postępowaniu wykonawczym modyfikacjom nie respektującym tych nakazów. Zakwestionowane uregulowanie jest zatem niezgodne z zasadą nulla poena sine lege (oznaczającą, że nie ma kary bez ustawy) gwarantowaną przez art. 42 ust. 1 konstytucji.

Ze względu na stwierdzenie niezgodności zaskarżonego uregulowania z art. 42 ust. 1 konstytucji Trybunał uznał za zbędną jego kontrolę w kontekście art. 2 konstytucji w aspekcie  zasady lex retro non agit (oznaczającej, że prawo nie może działać wstecz).