Ustanowienie obligatoryjnej zamiany grzywny na zastępczą karę aresztu jest zgodne z konstytucją.

7 października 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący obligatoryjnej zamiany grzywny na zastępczą karę aresztu. 

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 § 2 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń  w zakresie, w jakim ustanawia obligatoryjną zamianę grzywny na zastępczą karę aresztu, jest zgodny z art. 10 w związku z art. 173 i w związku z art. 175 ust. 1 oraz w związku z art. 45 ust. 1 konstytucji.

Prokurator Generalny zarzucił, że obligatoryjna zamiana grzywny na zastępczą karę aresztu, nie pozwala sądowi wykonawczemu na orzeczenie sprawiedliwej kary zastępczej, odpowiadającej charakterowi i okolicznościom czynu, jak również właściwościom osobistym sprawcy.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że obligatoryjne zarządzenie wykonania zastępczej kary aresztu w miejsce pierwotnie orzeczonej grzywny uzależnione jest od stwierdzenia przez sąd wykonawczy szeregu przesłanek. Wstępnie sąd ten musi stwierdzić czy egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, a jeżeli tak, to konieczne jest ustalenie przez niego, czy zachodzi jedna z czterech dodatkowych przesłanek:

1) ukarany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej orzeczonej zastępczo w miejsce pierwotnie wymierzonej grzywny, której egzekucja okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna;

2) ukarany uchyla się od wykonania pracy społecznie użytecznej orzeczonej zastępczo w miejsce pierwotnie wymierzonej grzywny, której egzekucja okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna;

3) zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa;

4) zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niecelowa.

Ponadto sąd wykonawczy ma możliwość oceny przyczyn niewykonania pierwotnej kary grzywny i w określonych wypadkach może grzywnę umorzyć w części, a wyjątkowo również w całości. Do zamiany grzywny na areszt zastępczy powinno dochodzić tylko wtedy, gdy to z przyczyn leżących po stronie ukaranego nie doszło do wykonania kary, a więc gdy mimo możliwości zapłacenia grzywny, choćby w ratach, nie uczynił on tego, a nie dysponuje przy tym mieniem, które można byłoby poddać egzekucji w celu ściągnięcia kary. Jeżeli zatem stan majątkowy ukaranego po prawomocnym skazaniu uległ z przyczyn od niego niezależnych znacznemu pogorszeniu, to sąd ten może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach (np. utraty pracy w wyniku redukcji zatrudnienia, choroby, wypadku) grzywnę umorzyć w części, a nawet w całości.