a) w składzie personelu latającego na samolotach i śmigłowcach,

   b) w składzie załóg nawodnych jednostek pływających,

   c) w charakterze skoczków spadochronowych i saperów,

   d) w służbie wywiadowczej za granicą;

Oprócz tego funkcjonariusz może dostać 0,5% podstawy za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu (dotyczy to np. strażaków z tzw. jednostek ciężkich przygotowywanych do walki ze skażeniami chemicznymi czy biologicznymi). Także każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby na froncie w czasie wojny oraz w strefie działań wojennych oznacza podwyżkę o 0,5% podstawy wymiaru.⁶

Dodatkowo emerytura może być podwyższona o 15% podstawy wymiaru w wypadku stwierdzenia inwalidztwa w związku z pełnioną służbą, choć maksymalnie nie może być wyższa niż 80% podstawy⁷.

Brak sytemu odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne uniemożliwia racjonalne naliczanie wysokości świadczeń emerytalnych i jest główną przyczyną szkodliwości systemu.

Od uposażeń funkcjonariuszy nie są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne. Oznacza to, że świadczenia zdrowotne, chorobowe i rentowe a przede wszystkim tzw. emerytury policyjne (dotyczy to również sędziów i prokuratorów) są wypłacane bezpośrednio z budżetu państwa. Sytuacja, w której państwo nie tworzy dla zatrudnionych przez siebie funkcjonariuszy zabezpieczeń emerytalnych w postaci funduszy na podstawie systematycznie pobieranych składek pobieranych od wynagrodzeń, jest anachronizmem nieznanym w wysoko rozwiniętych krajach. W przypadku Polski przypomina to bardziej czasy przedindustrialne i bliższe jest systemowi feudalnemu, kiedy to suweren utrzymywał aparat bezpieczeństwa bezpośrednio z pieniędzy wypłacanych ze swojej szkatuły, a wypadku ich braku brakujące sumy ściągał za pomocą zwiększania ad hoc danin ściąganych od „ochranianych” przez siebie poddanych.

Sposób wyznaczania podstawy wymiaru emerytury nadaje jej w istotnej części uznaniowy charakter i skutkuje patologiami.

W sytuacji, kiedy niemożliwe jest naliczanie emerytury na podstawie składek zastosowano zasadę, że „podstawę wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej stanowi uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnim zajmowanym stanowisku.”⁸. Zasada ta jest niezwykle demoralizująca. Bowiem ostateczna wysokość emerytury funkcjonariusza decyduje się praktycznie do ostatniego miesiąca służby. Ten prymitywny system naliczania podstawy emerytury wyklucza wszelkie obliczenia na podstawie kumulacji uposażeń na przestrzeni lat. Dlatego też dla funkcjonariusza ostatnie lata i miesiące służby to zabiegi o przychylność przełożonych w uzyskiwaniu awansów i podwyższenia dodatków wchodzących w skład uposażenia. Ponieważ w grę wchodzi uposażenie emerytalne w wysokości 75% a nawet 80 % ostatniej wypłaty, „przebicia” uzyskane w ostatnich miesiącach służby, odnośnie ostatecznej wysokości emerytury, mogą sięgać tysięcy złotych. Np. awans w stopniu oficerskim i przeniesienie na kierownicze stanowisko z posterunku do komendy wojewódzkiej lub komendy głównej, albo ministerstwa może oznaczać wzrost uposażenia o parę tysięcy złotych, a co za tym idzie wzrost wysokości emerytury o 75-80% kwoty uzyskanej podwyżki. Taki system sprzyja w oczywisty sposób postawom serwilistycznym wobec zwierzchników i brakiem reakcji na pojawiające się w służbie patologie o ile pociągałoby to za sobą ryzyko konfrontacji z tzw. „układem” decydującym (praktycznie do ostatniego miesiąca służby) o ewentualnej podwyżce emerytury. Punktem odniesienia staje się nie tyle misja i służba państwu, co utrzymanie możliwie dobrych relacji z ostatnimi, przed emeryturą, bezpośrednimi przełożonymi. W ten sposób o wysokości emerytury funkcjonariusza w głównej mierze nie decyduje przebieg całej służby (wraz z towarzyszącymi temu stałymi naliczeniami do podstawy emerytury), a opinia i dobra wola ostatniego przełożonego. System sprzyja pogłębianiu biurokratyzacji służb. Komendy powiatowe, wojewódzkie, główne i ministerstwa są miejscami, w których dzięki łatwiejszemu dostępowi do decydentów najłatwiej o podwyżki. W naturalny sposób sprzyja to dążeniu wielu funkcjonariuszy do szukania pracy właśnie tam i wykonywaniu czynności czysto urzędniczych (często na sztucznie tworzonych stanowiskach) w niewielkim stopniu związanych z misją służby.

Duża dowolność w ustalaniu ostatecznej wysokości emerytury, zwiększa koszty i utrudnia planowanie wydatków

Podwyższanie uposażeń w służbach mundurowych nawet w ostatnim dniu służby jest zjawiskiem masowym, choć jego skalę możemy oszacować jedynie na podstawie bardzo ograniczonych, cząstkowych kontroli. Z raportu przygotowanego dla szefa MSW w końcu ubiegłego roku wynika, że w trzech komendach wojewódzkich policji (w Lublinie, Łodzi i Kielcach) i dwu komendach powiatowych (Wieliczce i Koszalinie) podwyżki dodatków w ostatnich dniach służby otrzymało 70-95 % funkcjonariuszy. W niektórych wypadkach wysokość dodatków wzrosła o 100% i więcej. Kwotowo oznaczało to średni wzrost wysokości emerytury o 600 złotych, choć zdarzały się przypadki wzrostu o 1200 złotych. W sumie kontrola stwierdziła, że w wyniku podniesienia dodatków w ostatnich dniach służby 178 policjantom z pięciu kontrolowanych komend Zakład Emerytalno – Rentowy (ZER) wypłaca każdego roku emerytury wyższe od założonych o blisko 750 tys. zł.⁹ Wszystko wskazuje na powszechność tej praktyki. Oznacza to, że skoro ogólna liczba policjantów, którzy odeszli ze służby w 2011 roku wyniosła około 6000, to wysokość zwiększenia emerytur (dzięki uczynionym tuż przed odejściem ze służby podwyżkom dodatków) w skali całego kraju wyniosła ponad 200 mln złotych. Kwotę tę zapewne należy podwyższyć do około 300 mln, jeśli założymy, że podobnie dzieje się Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej czy Biurze Ochrony Rządu¹⁰.

Anachronizm wypłaty emerytury według ostatniego uposażenia, a także możliwość jej wypłacania już po 15 latach służby, obok demoralizującego wpływu na zachowania funkcjonariuszy, bezpośrednio utrudnia racjonalne planowanie wydatków związanych ze sferą bezpieczeństwa. Rząd nie jest w stanie określić z wyprzedzeniem ani ilu funkcjonariuszy opuści służbę w danym roku, ani w jakiej ostatecznej wysokości będą wypłacane należne im emerytury. Różnice w stosunku do szacunków mogą sięgać setek milionów złotych.

Niesprawiedliwe zasady naliczania podstawy emerytalnej

Zgodnie z zapisami ustawy¹¹ czas przepracowany poza służbą, czyli okres pracy, w którym odprowadzane były składki ZUS, może być na wniosek zainteresowanego doliczony do lat służby w formacjach mundurowych. Oznacza to, że ktoś, kto przepracował w „cywilu”, np.12 lat, prawo do emerytury mundurowej w pełnym wymiarze 75% nabywa już po 16 latach służby w mundurze. W niesprawiedliwy sposób zrównuje to takie osoby z tymi, którzy aby ów wymiar 75% osiągnąć musieli spędzić w służbie prawie 28 lat. Ci, którzy wcześniej pracowali w „cywilu”, niczym biblijni robotnicy przychodzący ostatni do pracy w winnicy, otrzymują takie same warunki emerytalne jak ci, którzy w służbie pracowali od samego początku. Niesprawiedliwość takiej sytuacji jest tym większa, że owi „robotnicy ostatniej godziny” bardzo często pełne przywileje uzyskują za wykonywanie prac niezwiązanych bezpośrednio z misją służby: są to na ogół biuraliści, zatrudnieni w rozdętych strukturach PR, pracownicy logistyki i księgowości, lektorzy i tłumacze języków obcych, informatycy etc.

Niesprawiedliwym i sprzyjającym nadużyciom jest podwyższanie podstawy emerytury o 2% lub 1% za każdy rok pełnienia służby w określonych jednostkach. Oznacza to, że przywilej ten dotyczy np. chorążego, który (na ogół są to panie) po ukończeniu dziesięciodniowego kursu spadochronowego przez następne 15 lat pracuje w biurze jednostki antyterrorystycznej, lub (nie wiedzieć, czemu) funkcjonariusza pływającego „w składzie załóg nawodnych jednostek pływających”, a nie dotyczy sierżanta policji latami w służbie patrolowej w rejonach szczególnie zagrożonych przestępczością, czy funkcjonariuszy wydziałów kryminalnych. Podobnie trudno jest stwierdzić, dlaczego za pracę w służbie wywiadowczej za granicą zawsze przysługuje podwyżka podstawy emerytury o 1%. Wszak nie zawsze są to góry Afganistanu, może to być również Genewa na zapewniającym immunitet dyplomatyczny paszporcie. Z kolei za pracę w kraju w warunkach szczególnie zagrażającym życiu i zdrowiu (np. rozpracowywanie groźnych gangów, wieloletni kontakt z substancjami zagrażającymi zdrowiu w wypadku strażaków) przysługuje tylko 0,5%.

Innym anachronizmem jest podwyższania emerytury w wypadku stwierdzenia inwalidztwa w związku z pełnioną służbą. Naliczanie podwyżki według ostatecznego uposażenia funkcjonariusza, oznacza, że pułkownik kończący karierę z uposażeniem 12 tysięcy i utratą zdrowia 5% w związku z typowo urzędniczymi przypadłościami jak zwyrodnienie kręgosłupa, lub nadciśnienie, kwotowo dostanie więcej niż policjant z pensją 4 tysięcy ze stwierdzoną utratą zdrowia 10%, (może to być np. niedowład ręki wskutek uderzenia łomem przez bandziora). Ten drugi zgodnie z zapisami ustawy, jeśli będzie miał pełną wysługę lat, czyli prawo do 75% ostatniego uposażenia, nie otrzyma więcej niż 5% dodatku inwalidzkiego, bo jego uposażenie może maksymalnie wynosić 80%.

Propozycje reform są niewystarczające i utrzymują status quo na najbliższe 15 lat

Proponowane przez MSW zmiany, choć zmierzają we właściwym kierunku, są połowiczne i w perspektywie najbliższych 15 – 20 lat bez znaczenia dla budżetu państwa. Projekt¹² zakłada wydłużenie czasu potrzebnego do nabycia uprawnień emerytalnych z 15 do 25 lat służby i po ukończeniu 55 roku życia. Jednocześnie proponuje się zmianę sposobu naliczania emerytury: o wysokości jej podstawy decydować ma średnia z trzech lat, w których uposażenie to było najwyższe. Niestety jest to rozwiązanie nadal pozbawione kluczowego elementu, jakim jest naliczanie emerytury na podstawie odprowadzanych składek.