Prawo do sądu to prawo do sądu niezawisłego, którego struktury pozostają w pełni samodzielne, a sędziowie orzekają wyłącznie na podstawie ustaw i Konstytucji, w zgodzie z własnym sumieniem. Siłą sądownictwa jest niezawisłość, czego wyraz stanowi brak politycznej odpowiedzialności sędziów. Konsekwencją braku odpowiedzialności politycznej jest jednak konieczność powstrzymywania się przez sądy od podejmowania decyzji politycznych. Niezawisłość, a wraz z nią bezstronność sędziowska są jednym z fundamentów demokratycznego państwa prawnego, bez których urzeczywistnianie sprawiedliwości formalnej jest nie do pomyślenia. Niedopuszczalna jest więc jakakolwiek ingerencja z zewnątrz lub wywieranie nacisku na sędziego, wskazujące kierunek rozstrzygnięcia sprawy. W konstytucjach państw demokratycznych regulacje prawne zapewniające odrębność organizacyjną sądów od innych organów państwowych oraz tworzące ustawowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej, w tym ustrój, właściwość oraz postępowanie przede sądami służą temu, by sędziowie byli bezstronni, a w swojej działalności orzeczniczej podlegali tylko konstytucji i ustawom.

To wszystko sprawia, że sędziowie dysponują dziś władzą większą, niż kiedykolwiek, a „usądowienie” procesu politycznego, a często wręcz relacji społecznych zaszło bardzo daleko. Być może, jak powiada Ralph Dahrendorf, żyjemy dziś w „erze sędziów”. Tym bardziej więc wymaga wzmocnienia realna niezawisłość sędziów, tak bardzo potrzebnych jako ostatnia instancja, gdy narażona jest na szwank wolność jednostki, z wraz z nią rządy prawa. […]

*Dr Janusz Kochanowski, od 2006 roku Rzecznik Praw Obywatelskich, zginął w katastrofie w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 roku.

Powyższy tekst jest fragmentem wstępu do wydanego w 2007 roku nakładem Biura Rzecznika Praw Obywatelskich katalogu wystawy „Iustitias vestras iudicabo. Sądy Rzeczypospolitej na straży praw i wolności", zorganizowanej przez RPO. Publikujemy go za zgodą Biura RPO.